ντιάγο, Χιλή, 11 Σεπτεμβρίου 1973, ώρα 9.10 π.μ. Στις εγκαταστάσεις του Ράδιο Μαγκαγιάνες, του επίσημου ραδιοφώνου του Κομουνιστικού κόμματος της Χιλής, επικρατεί βουβαμάρα. Λίγη ώρα πριν, οι δυνάμεις του πραξικοπηματία Πινοσέτ έχουν βομβαρδίσει τις κεραίες του σταθμού, στα πλαίσια της 'Επιχείρησης Σιωπή' (Operación Silencio). Παρόλα αυτά τα μηχανήματα συνεχίζουν να εκπέμπουν. Μπροστά στο μικρόφωνο βρίσκεται ο πρόεδρος της Χιλιανής Δημοκρατίας, δρ. Σαλβαδόρ Αλιέντε, έτοιμος να μιλήσει για τελευταία φορά στους πολίτες της χώρας. Τα λόγια δε βγαίνουν από το στόμα, πηγάζουν κατευθείαν από την καρδιά του αγωνιστή, του ειρηνιστή μαρξιστή, του ανθρώπου που οραματίστηκε την αναίμακτη επανάσταση και που πλήρωσε τη δέσμευσή του απέναντι στο λαό και τα πιστεύω του με την ίδια του τη ζωή.
"Αυτά είναι τα τελευταία μου λόγια. Είμαι σίγουρος πως η θυσία μου δεν είναι μάταιη. Έχω την βεβαιότητα, πως θα αποτελέσει τουλάχιστον ένα ηθικό μάθημα για την καταδίκη των κακούργων, των προδοτών, των επίορκων". Λίγη ώρα αργότερα, ο Αλιέντε και μαζί του το πολιτικό σχέδιό του, μια από τις πιο εμπνευσμένες συλλογικές προσπάθειες που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο αιώνα, περνούν στην αιωνιότητα. Η ζωή του, μαζί με το όραμά του, έσβησαν σαν σήμερα, πριν ακριβώς 43 χρόνια, στις 11 Σεπτέμβρη του 1973, όμως η μνήμη του παραμένει ζωντανή, το ίδιο και η θυσία του. Μέσα στις καρδιές και τις σκέψεις των βασανισμένων Χιλιανών, των καταπιεσμένων της Λατινικής Αμερικής, των ασυμβίβαστων αγωνιστών όλου του κόσμου.
Λίγα βιογραφικά στοιχεία
Ο Αλιέντε γεννιέται στις 26 Ιουνίου 1908 στο Βαλπαραΐσο. Γονείς του είναι ο Σαλβαδόρ Αλιέντε Κάστρο, δικηγόρος και μέλος του Ριζοσπαστικού Κόμματος και η Λάουρα Γκόσενς Ουρίμπε, συμβολαιογράφος. Το 1926 γίνεται δεκτός από το Πανεπιστήμιο της Χιλής στο Σαντιάγο για να σπουδάσει ιατρική. Ως φοιτητής της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο, οργανώνει μια ομάδα για τη μελέτη και την ανάλυση της μαρξιστικής θεωρίας. Το 1930 εκλέγεται Αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Φοιτητών και συμμετέχει ενεργά στον αγώνα εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος του Κάρλος Ιμπάνιες. Το 1932, αφού τελειώνει τις σπουδές του και μετά την πτώση της εφήμερης σοσιαλιστικής κυβέρνησης, φυλακίζεται.
Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε έξω από το προεδρικό μέγαρο, λίγο πριν πέσει νεκρός (11/9/1973)
Στις 19 Απριλίου 1933 συμμετέχει στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής. Το 1935 γίνεται Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου και τον ίδιο χρόνο συλλαμβάνεται και κρατείται για 5 μήνες στο λιμάνι της Καλδέρα. Τον Μάρτιο του 1936 είναι παρών στην ίδρυση του Λαϊκού Μετώπου. Το 1942 εκλέγεται Γενικός Γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Το 1951, το κόμμα του συμμετέχει στην ίδρυση του Μετώπου του Λαού, μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ένα χρόνο μετά, ως υποψήφιος Πρόεδρος εκ μέρους του Μετώπου, συγκεντρώνει 52.000 ψήφους και ως εκλεγμένος γερουσιαστής, παρουσιάζει μαζί με τον Ελίας Λαφέρτε σχέδιο για την κρατικοποίηση των ορυχείων χαλκού. Το 1957 το Σοσιαλιστικό Κόμμα ενώνεται με το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα σχηματίζοντας μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα, το Μέτωπο Λαϊκής Δράσης, από το οποίο προτείνεται για Πρόεδρος.
Το διεθνές περιβάλλον
Στη Λατινική Αμερική κορυφαίο γεγονός αποτελεί η νίκη της κουβανέζικης επανάστασης το 1959. Έχει προηγηθεί η ανατροπή της προοδευτικής κυβέρνησης του Άρμπενς στη Γουατεμάλα το 1954 από τους μισθοφόρους της CIA. Το 1961 είναι η χρονιά που ξεκινούν και πάλι οι προσπάθειες του ένοπλου αγώνα στη Νικαράγουα με την ίδρυση του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης των Σαντινίστας (FSLN). Το ίδιο έτος, οι ΗΠΑ εξαγγέλλουν το πρόγραμμα 'Συμμαχία για την Πρόοδο' προκειμένου να αποφύγουν περαιτέρω επαναστατικές εξάρσεις στη Λατινική Αμερική. Το 1961 αποτυγχάνει παταγωδώς η στρατιωτική επιχείρηση που οργανώνει η CIA για να εισβάλει στην Κούβα στον Κόλπο των Χοίρων.
Εργατικά συνδικάτα της Χιλής υπέρ του Αλιέντε (1964).
Την ίδια χρονιά αρχίζει δειλά-δειλά το αντάρτικο στη Γουατεμάλα. Το 1966 δολοφονείται στην Κολομβία ο επαναστάτης ιερέας Καμίλο Τόρρες ο οποίος είχε προσχωρήσει στις τάξεις του αντάρτικου. Το 1967 εκτελείται στη Βολιβία ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα και διαλύεται το αντάρτικο κίνημα. Ωστόσο το 1970 στη Βολιβία αναδεικνύεται μια πατριωτική στρατιωτική κυβέρνηση, ενώ αντίστοιχη στρατιωτική κυβέρνηση συγκροτείται στο Περού το 1968. Ενώ λοιπόν έως το 1959 η Αμερική έχει τον ανενόχλητο έλεγχο της Λατινικής Αμερικής, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 διαμορφώνεται ένα νέο πολιτικό σκηνικό το οποίο προκαλεί ανησυχία στην ηγεσία των ΗΠΑ, ιδίως για το πολιτικό μέλλον της Αργεντινής, της Χιλής και της Βραζιλίας.
Οι εκλογές του 1970 στη Χιλή
Στις εκλογές της 4ης Σεπτεμβρίου του 1970 ο Αλιέντε λαμβάνει το 36,3% των ψήφων έναντι 35% του δεξιού υποψήφιου του Εθνικού Κόμματος, Χόρχε Αλεσσάντρι και 27,8% του υποψήφιου των Χριστιανοδημοκρατών, Ραδομίρο Τόμιτς. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Χιλής, Πρόεδρος αναδεικνύεται εκείνος από τους δύο πρώτους υποψηφίους που θα λάβει την πλειοψηφία από το Κογκρέσο (Βουλή και Γερουσία από κοινού). Για να γίνει αυτό, η Λαϊκή Ενότητα πρέπει να πετύχει κάποια συμφωνία με τους Χριστιανοδημοκράτες. Ο μόνος τρόπος για να δεχτούν οι Χριστιανοδημοκράτες να ψηφίσουν τον Αλιέντε, είναι να υπάρξουν ρητές εγγυήσεις ότι θα προστατευτεί η δημοκρατία.
Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε σε συνέλευση του Κογκρέσου.
Με αυτόν το στόχο, συμφωνούν μαζί του σε ένα πολιτικό κείμενο, τον 'Νόμο Δημοκρατικών Εγγυήσεων'. Το κείμενο θέτει δύο όρους τους οποίους δεν θα μπορεί να παραβιάσει ο Αλιέντε όσο θα βρίσκεται στην εξουσία. Ο πρώτος είναι η συνέχιση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, κάτι που βασικά σημαίνει πως κάθε ριζική θεσμική αλλαγή θα πρέπει να εγκριθεί από τη Βουλή. Ο δεύτερος είναι η διασφάλιση της ανεξαρτησίας του στρατού και του ρόλου του ως τελικού εγγυητή των δημοκρατικών θεσμών της χώρας. Τελικά επικυρώνεται η εκλογή του Αλιέντε με 153 ψήφους (σε σύνολο 200).
Η εκλογή του Αλιέντε αποτελεί αρνητική έκπληξη για τις ΗΠΑ. Η CIA σίγουρη για την εκλογική του ήττα, θεωρεί περιττό να χρηματοδοτήσει τον Χόρχε Αλεσσάντρι, καθώς η μεγάλη εταιρεία τηλεπικοινωνιών ΙΤΤ, αμερικανικών συμφερόντων, του έχει ήδη προσφέρει 350 χιλιάδες δολάρια. Τα αποτελέσματα όμως των εκλογών της 4ης Σεπτεμβρίου δημιουργούν μεγάλη ανησυχία στην Ουάσινγκτον εξαιτίας του φόβου για την επίδραση της εκλογικής νίκης του Αλιέντε στην Αργεντινή και τη Βραζιλία. Σύμφωνα με αναλυτές, σχέδιο πραξικοπήματος στη Χιλή υπήρχε πριν την εκλογή του Αλιέντε στην Προεδρία. Λόγω της έλλειψης οργάνωσης του στρατού, αλλά και της πεποίθησης ότι ο Αλιέντε θα έχανε τις εκλογές, τελικά αυτό δεν πραγματοποιείται.
Μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο.
Πριν τη συμφωνία της 'Λαϊκής Ενότητας' με το Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Χιλής προσεγγίζεται, ώστε να οργανώσει το πραξικόπημα εναντίον της (προηγούμενης) Κυβέρνησης Φρέι έστω και καθυστερημένα. Ο Σνάιντερ αρνείται. Δύο μέρες πριν την κρίσιμη ψηφοφορία τρία αυτοκίνητα τού κλείνουν το δρόμο και άγνωστοι που επιβαίνουν σε αυτά, τον δολοφονούν. Η εκτέλεση του Σνάιντερ είναι μέρος ενός σχεδίου της CIA που ονομάζεται 'Επιχείρηση FUBELT' και τίθεται σε εφαρμογή αφότου ο Ρίτσαρντ Νίξον καλεί τον Διευθυντή της CIA, Ρίτσαρντ Χελμς, στο Οβάλ Γραφείο, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1970 και του λέει: "Κάνε αυτό που πρέπει να κάνεις, ξόδεψε όσα χρήματα χρειάζεσαι, λύγισε την οικονομία, αλλά σώσε τη Χιλή. Εμπόδισε τον Αλιέντε να ορκιστεί ως ο πρώτος ελεύθερα εκλεγμένος Σοσιαλιστής Πρόεδρος στον κόσμο (σ.σ. εκείνη την εποχή) και κάνε ό,τι είναι απαραίτητο για να το πετύχεις".
Η διακυβέρνηση Αλιέντε
Σε αυτές τις συνθήκες η κυβέρνηση προχωράει σε μια σειρά σημαντικών αλλαγών. Εθνικοποιεί καταρχήν τον χαλκό, το σημαντικότερο προϊόν της χώρας, που το εκμεταλλεύονται ως τότε οι αμερικάνικες πολυεθνικές. Μέσα στα πρώτα δύο χρόνια διακυβέρνησης οι εθνικοποιήσεις περιλαμβάνουν και πολλούς άλλους καίριους κλάδους της οικονομίας όπως τα μεταλλουργεία, τα ορυχεία σιδηρομεταλλεύματος και νίτρου, τα εργοστάσια τσιμέντου, την κλωστοϋφαντουργία, την παραγωγή και διανομή ηλεκτρικού ρεύματος καθώς και τις τράπεζες. Οι εργάτες συμμετέχουν ενεργά στη διοίκηση των εργοστασίων, κυρίως των εθνικοποιημένων. Ο δημόσιος τομέας της οικονομίας παράγει στα τέλη του 1972 περισσότερο από το 50% του ακαθάριστου βιομηχανικού προϊόντος.
Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε μιλάει σε εργάτες των ορυχείων χαλκού (1971).
Συνολικά η βιομηχανική παραγωγή, επίσης ανεβαίνει με γοργούς ρυθμούς. Επιπλέον, το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων αυξάνεται σημαντικά, η ανεργία πέφτει από το 8,8% στο 3%. Η παιδική θνησιμότητα μειώνεται κατά 20,1%. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας δημιουργείται καθολικό υγειονομικό σύστημα. Θεαματικές πρόοδοι σημειώνονται στον τομέα του αναλφαβητισμού και της δημόσιας εκπαίδευσης. Η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών προχωράει, ενώ αναδασώνονται 600 χιλιάδες στρέμματα. Χιλιάδες αγρότες παίρνουν γη. Αρχίζουν να συγκροτούνται συνεταιρισμοί και η ζωή στα χωριά αλλάζει. Η κατάσταση των ιθαγενών ινδιάνων βελτιώνεται αισθητά.
Παρότι το Σύνταγμα παρέχει τη δυνατότητα στον Πρόεδρο να διαλύσει τη Βουλή μετά από δημοψήφισμα και παρά το γεγονός ότι στις δημοτικές εκλογές του Απριλίου του 1971 η 'Λαϊκή Ενότητα' αυξάνει το ποσοστό της σε 50,8%, ο Αλιέντε παραμένοντας πιστός στη Δημοκρατία, τηρώντας τη συμφωνία που είχε κάνει με τους Χριστιανοδημοκράτες και θέλοντας να διατηρήσει την ανεξαρτησία του στρατού, δεν προχωράει σε διάλυση της Βουλής για τροποποίηση του Συντάγματος. Αξιοσημείωτο είναι ότι ένα μήνα πριν τις δημοτικές εκλογές γίνεται αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του.
Αόρατος οικονομικός αποκλεισμός
Οι Αμερικάνοι δεν μπορούν να χωνέψουν το πρόγραμμα των σοσιαλιστικών μεταρρυθμίσεων της 'Λαϊκής Ενότητας', ούτε να δεχτούν τις κρατικοποιήσεις μεγάλων εκτάσεων γης, των μεταλλείων της χώρας και των τραπεζών. "Αξιώνουμε να δημιουργήσουμε έναν διαφορετικό κόσμο, να αποδείξουμε ότι μπορούν να γίνουν βαθιές αλλαγές που αποτελούν επανάσταση. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια κυβέρνηση δημοκρατική, εθνική, επαναστατική και λαϊκή που θα οδηγήσει στον Σοσιαλισμό", είναι τα λόγια του Αλιέντε στην ομιλία του μετά τις εκλογές, κάνοντας τον Λευκό Οίκο να ανατριχιάζει.
Ο Αλιέντε με τον στρατηγό Κάρλος Πρατς. Μάταια προσπάθησε ο δεύτερος να πείσει τον πρώτο να μοιράσει όπλα στον λαό, προβλέποντας την τραγωδία να πλησιάζει.
Άλλο μεγάλο αγκάθι είναι το άνοιγμα που κάνει ο Αλιέντε στην εξωτερική πολιτική της χώρας, συνάπτοντας σχέσεις με την Κίνα και την Κούβα. Η θέληση του προέδρου της Χιλής να προχωρήσει στην εκδίωξη των Αμερικανικών εταιρειών που εκμεταλλεύονταν τα μεταλλεία χαλκού, είναι η σταγόνα που χρειάζεται ο Νίξον για να πάρει την απόφαση να ανατρέψει το νόμιμα εκλεγμένο καθεστώς. Το έργο λοιπόν ανατίθεται – σε ποιόν άλλο; – στον Χένρι Κίσινγκερ. Έναν περίπου χρόνο μετά την εκλογή του Αλιέντε αρχίζουν οι πρώτες οικονομικές δυσκολίες. Κύριος λόγος είναι ο 'αόρατος οικονομικός αποκλεισμός' που έχουν επιβάλλει οι ΗΠΑ.
Πρόβλημα επίσης αποτελεί και το μεγάλο εξωτερικό χρέος, το οποίο μεταφράζεται σε 200 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Σε συνάρτηση με την πτώση της τιμής του χαλκού, το κύριο προς εξαγωγή προϊόν, το οποίο έχει σαν συνέπεια τη μείωση των κρατικών εσόδων κατά 240 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, φέρνει τη Χιλή σε ολοένα και χειρότερη οικονομική κατάσταση. Έτσι ξεκινούν οι πρώτες αντιδράσεις οι οποίες έχουν σαν στόχο να κλονίσουν την επιρροή της 'Λαϊκής Ενότητας'. Με διάφορες αφορμές και προσχήματα, διαδηλώσεις υποκινούμενες από την αντιπολίτευση διαδέχονται η μία την άλλη, με αποκορύφωμα τα περίφημα 'cacerolazos', τις διαμαρτυρίες των γυναικών που βγαίνουν στους δρόμους χτυπώντας τις κατσαρόλες τους. Τον Οκτώβριο του 1972 ξεκινά απεργία η Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Φορτηγών Αυτοκινήτων η οποία διαρκεί ένα μήνα παραλύοντας τη χώρα.
Οι εκλογές του 1973
Για την εκτόνωση της κατάστασης γίνεται ανασχηματισμός της κυβέρνησης. Στο νέο υπουργικό συμβούλιο συμμετέχουν τρεις στρατιωτικοί, ανάμεσά τους και ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Πρατς. Εκλογές διενεργούνται ξανά το Μάρτιο του 1973. Η 'Unidad Popular' λαμβάνει το 44% των ψήφων, 6% λιγότερο από τις δημοτικές του ’71. Η αντιπολίτευση όμως, παρά την εκλογική της ήττα, καθοδηγεί την απεργία στα μεταλλεία χαλκού. Παρότι το 35% του προσωπικού συμμετέχει, η παραγωγή μειώνεται κατά 70% περίπου. Μετά από αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις στους δρόμους με οπαδούς της κυβέρνησης, τον Ιούνιο του 1973 γίνεται απόπειρα πραξικοπήματος, την οποία όμως καταστέλλει ο στρατηγός Πρατς. Μετά την καταστολή, ο αρχηγός του στρατού συμβουλεύει τον Αλιέντε να μοιράσει όπλα στον λαό.
Ο Αλιέντε με τον στρατηγό Πινοσέτ, λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα (22/8/1973).
Αυτός όμως, πιστός στις αξίες του, του απαντάει: "Όχι. Αυτή η επανάσταση θα γίνει χωρίς σταγόνα αίμα. Βασίζεται σε αξίες και όχι στην βία". Είναι η αρχή του τέλους. Λίγες μέρες αργότερα, τον Ιούλιο του 1973, οι ιδιοκτήτες των φορτηγών κατεβαίνουν σε νέα απεργία, η οποία συνοδεύεται από δολοφονίες και εμπρησμούς εργοστασίων. Στις 24 Αυγούστου ο Πρατς παραιτείται και τον διαδέχεται ο στρατηγός Αουγούστο Πινοσέτ, ενώ παράλληλα ξεσπάει συνταγματική κρίση με το Κογκρέσο να κατηγορεί τον Αλιέντε για κατάχρηση εξουσίας. Προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάσταση, ο πρόεδρος της 'Λαϊκής Ενότητας' αποφασίζει να προσφύγει σε δημοψήφισμα και ενημερώνει ότι στις 11 Σεπτεμβρίου θα απευθύνει διάγγελμα στον λαό της Χιλής.
Το πραξικόπημα (11/9/1973)
Λίγες ώρες πριν το προεδρικό διάγγελμα, δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας υπό τον Πινοσέτ, σε συνεργασία με παραστρατιωτικές ομάδες, καταλαμβάνουν το Βαλπαραΐσο, βασικό λιμάνι της χώρας και βομβαρδίζουν ραδιοφωνικούς σταθμούς. Λίγοι οπλισμένοι εργάτες της Λαϊκής Ενότητας αντιστέκονται σε εργοστάσια, στο πανεπιστήμιο, σε γραφεία εφημερίδων. Γύρω στις δύο το μεσημέρι ο Αλιέντε είναι νεκρός στην 'La Moneda', το προεδρικό μέγαρο. Ο θρύλος τον θέλει να αυτοκτονεί με το περίστροφο ΑΚ-47 που του είχε χαρίσει ο Φιντέλ Κάστρο.
Πολιορκία και βομβαρδισμός του προεδρικού μεγάρου 'La Moneda', από δυνάμεις του Πινοσέτ το πρωί του πραξικοπήματος.
Αμέσως μετά αρχίζει ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στη σύγχρονη ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Μαζικές συλλήψεις στελεχών και μελών της 'Λαϊκής Ενότητας', εκτελέσεις επί τόπου άοπλων αγωνιστών, άγριοι ξυλοδαρμοί. Χαρακτηριστικό περιστατικό αποτελεί ο άγριος βασανισμός του τραγουδοποιού Βίκτορ Χάρα μέσα στο στάδιο το οποίο σήμερα φέρει το όνομά του. Αφού του έσπασαν όλα τα δάχτυλα και τον 'καλούσαν' επί τρεις μέρες να παίξει κιθάρα και να τους τραγουδήσει, τελικά οι βασανιστές του τον εκτέλεσαν και τον πέταξαν σε ένα χαντάκι έξω από την πόλη.
Στρατόπεδα συγκέντρωσης, κολαστήρια βασανιστηρίων και εκτελέσεων δημιουργούνται απ' άκρη σε άκρη σε όλη τη χώρα. Οι φρικαλεότητες της πρώτης κιόλας ημέρας του πραξικοπήματος καταγράφονται χαρακτηριστικά από δύο Γερμανούς ανταποκριτές της γερμανικής ραδιοφωνίας: "Μπροστά μας εκτέλεσαν 400 με 500. Ήταν η μεγαλύτερη ομάδα που εκτελέστηκε μέσα στο γήπεδο. Το άλλο που μπορούμε να πούμε είναι ότι ακούσαμε και είδαμε να σκοτώνουν τους ανθρώπους με το ξύλο. Δεν τους βασάνιζαν, τους χτυπούσαν μέχρι να πεθάνουν". Η σοκαρισμένη παγκόσμια δημοκρατική κοινή γνώμη παρομοιάζει τις μεθόδους του καθεστώτος Πινοσέτ με εκείνες του ναζισμού: πνιγμοί κρατουμένων που τους έχουν δέσει τα χέρια στο νερό, ξερίζωμα των μελών με τανάλιες, επί τόπου τουφεκισμοί εργατών για παραδειγματισμό όταν σε κάποιο ορυχείο κατεβαίνουν σε απεργία λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα.
Συλλήψεις πολιτών έξω από το κτίριο της 'La Moneda'.
Οι νεκροί των πρώτων ημερών μετά το πραξικόπημα υπολογίζονται σε 30.000, ενώ οι κρατούμενοι σε φυλακές και στρατόπεδα στις 40.000. Η Βουλή και τα κόμματα καταργούνται στο όνομα της 'δημοκρατίας' και του 'πατριωτισμού'. Οι εθνικοποιημένες επιχειρήσεις αποδίδονται φυσικά ξανά στις ξένες πολυεθνικές και στους ντόπιους επιχειρηματίες. Κάθε δημοκρατικό δικαίωμα καταργείται. Οι εκτελέσεις γίνονται είτε μετά από δίκη στο στρατοδικείο, είτε χωρίς καμιά διαδικασία. Συλλήψεις στα σπίτια, έλεγχοι οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Η εγκύκλιος Νο 34/1973 της στρατιωτικής λογοκρισίας υπογραμμίζει ότι η λέξη obrero (εργάτης) πρέπει να αντικατασταθεί σε όλες τις εφημερίδες και τα μέσα ενημέρωσης από τις λέξεις 'χειρωνακτικός υπάλληλος', ενώ η λέξη compañero (σύντροφος) διαγράφεται από το λεξιλόγιο.
Ο ρόλος της CIA
Δεν υπάρχει βέβαια καμιά αμφιβολία ότι το πραξικόπημα και όσα ακολούθησαν ήταν ένα καλοστημένο και επεξεργασμένο σχέδιο της CIA. Διευθυντικά στελέχη των αμερικάνικων πολυεθνικών που εκμεταλλεύονταν τη Χιλή και τους Χιλιάνους ήταν συνήθως και πράκτορες της CIA. Αυτοί ενορχήστρωσαν την κλιμάκωση της αντίδρασης ενάντια στη 'Λαϊκή Ενότητα' μέχρι το πραξικόπημα. Τεράστια ποσά δαπανήθηκαν για την ενίσχυση των μέσων ενημέρωσης των αντιδραστικών δυνάμεων, για τη στρατολογία ανθρώπων, την εξαγορά άλλων, για τη συγκρότηση νόμιμων και παράνομων οργανώσεων, για τις πλουσιοπάροχες αμοιβές των στελεχών και μελών τους.
Στρατιώτες και πυροσβέστες βγάζουν τον νεκρό Αλιέντε από το προεδρικό μέγαρο.
Επιπλέον, οι ΗΠΑ στηρίχτηκαν στη συμφωνία αμοιβαίας στρατιωτικής βοήθειας που υπήρχε ανάμεσα στις δύο χώρες πριν την εκλογή του Αλιέντε και την οποία η κυβέρνηση της 'Λαϊκής Ενότητας' δεν θέλησε να καταγγείλει. Έτσι, αξιωματικοί της Χιλής εκπαιδεύονταν από Αμερικανούς σε γνωστές σχολές δολοφόνων που διατηρούσαν οι ΗΠΑ στον Παναμά, στο Πουέρτο Ρίκο και αλλού, σχολές που ειδικεύονταν τόσο στα πραξικοπήματα, όσο και στην αντιμετώπιση και καταστολή των λαϊκών κινημάτων.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπήρχε κέντρο που συντόνιζε το στρατό, τα κόμματα της συντηρητικής αντιπολίτευσης, τις παράνομες ακροδεξιές οργανώσεις, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στη Χιλή, εκτός από τη στρατιωτική αποστολή των ΗΠΑ, υπήρχαν 89 υπάλληλοι του State Department και σχεδόν 1.500 μυστικοί πράκτορες. Η αντίδραση δεν ήθελε απλά μια ήττα του Αλιέντε. Ήθελε να καταφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα στο λαϊκό κίνημα στη Χιλή, να κερδίσει μια στρατηγική νίκη, έτσι ώστε να κοπούν τα φτερά των Χιλιάνων και κατ’ επέκταση να κλείσει το μέτωπο της Λατινικής Αμερικής, το οποίο είχε ανοίξει το 1959 με την κουβανέζικη επανάσταση και έπαιρνε επικίνδυνες διαστάσεις με την επικράτηση της 'Λαϊκής Ενότητας' στις εκλογές του 1970. Γι’ αυτό και είχε σχεδιαστεί η εξόντωση του πρωτοπόρου, του μαχητικού κομματιού του χιλιάνικου λαού.
Σαλβαδόρ Αλιέντε και Πάμπλο Νερούδα.
Μέχρι που έφτασε η 11η του Σεπτέμβρη για να δώσει η βαρβαρότητα τη θέση της στο όνειρο, ο φασισμός και η βία να στοιχειώσουν το όραμα του Αλιέντε και των Χιλιάνων για ένα καλύτερο αύριο, ένα αύριο που παρέμεινε στο σκοτάδι για πολλά χρόνια, ως τη στιγμή που ο λαός της Χιλής κατάφερε να ξετινάξει από πάνω του το ζυγό του δικτάτορα Πινοσέτ και τραγούδησε ξανά στους δρόμους του Σαντιάγο, της Κονσεπσιόν, του Βαλπαραΐσο, της Τάλκα, του Τεμούκο και της Ρανκάγουα τους στίχους του Πάμπλο Μιλανές: "Yo pisaré las calles nuevamente, de lo que fue Santiago ensangrentada, y en una hermosa plaza liberada, me detendré a llorar por los ausentes…" (Θα ξαναπατήσω στους δρόμους του Σαντιάγο που αιμορραγούσε και σε μια υπέροχη ελεύθερη πλατεία, θα σταματήσω για να κλάψω για αυτούς που είναι απόντες).
"Η ιστορία είναι δική μας, γράφεται από τους λαούς"
Ο φασίστας δικτάτορας δολοφόνος Πινοσέτ βρίσκεται βαθιά μέσα στα σκουπίδια της ιστορίας, πολύ πριν τον θάνατό του το 2006. Αντίθετα, η εικόνα του Αλιέντε διατηρείται ζωντανή στην παγκόσμια μνήμη. Η ζωντάνια, το κέφι, η διάθεσή του για ζωή αλλά και η πρόθεσή του να καταφέρει το αδύνατο. Η εικόνα και η φωνή του ανθρώπου που προσπάθησε να αλλάξει τους νόμους της πολιτικής υπέρ των φτωχότερων.
Το παρελθόν δε χάνεται. Καθρεφτίζεται μέσα στο όραμα του ανθρώπου που θέλησε να κάνει πραγματικότητα την ουτοπία για έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο ελεύθερο, δημιουργώντας ένα μαζικό κίνημα και μια ειρηνική επανάσταση μέσα σε μια Λατινική Αμερική όπου κυριαρχούσαν η βία και οι ΗΠΑ. Που δεν ξέχασε τις υποσχέσεις του. Που στάθηκε όρθιος δίπλα στο λαό του μέχρι την τραγωδία του τέλους. Η 11η Σεπτεμβρίου είναι ακόμα παρούσα. Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε αγάπησε τη ζωή αλλά και η ζωή τον αγάπησε. Με αυτή τη ζωή στο μυαλό θέλησε να ενεργήσει, να σκεφτεί και να ανακαλύψει το μέλλον. Το παρελθόν δεν χάνεται. Μένει ζωντανό, όπως ακριβώς το περιέγραψε στους στίχους του ο μεγάλος Χιλιανός ποιητής:
"...Εκεί έπεσε το αίμα σου. Στη μέση της πατρίδας χύθηκε, απέναντι από το παλάτι, χύμα στο δρόμο, για να το βλέπει όλος ο κόσμος και να μη μπορεί να το σβήσει κανείς. Και έμειναν οι κόκκινοι λεκέδες σαν αδυσώπητοι πλανήτες..."
Πάμπλο Νερούδα
Πηγές: Salvador-allende.cl, salvadorallende.com, history.com, thenation.com, 'Σαλβαδόρ Αλιέντε' του Δ. Καλτσώνη
Ευχαριστούμε την πρεσβεία της Χιλής στην Αθήνα για τη βοήθεια.
* Η σωστή προφορά των Αλιέντε και Πινοσέτ στα ισπανικά, είναι Αγέντε και Πινοτσέτ, όμως στο κείμενο διατηρήσαμε τις εξελληνισμένες εκδοχές
Βίντεο: Οι Inti Illimani τραγουδούν το 'Cancion del Poder Popular', τον ύμνο της 'Λαϊκής Ενότητας'
www.oneman.gr
