Ο κόκκινος Μαραμπού
Ο Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1910 στη
Μαντζουρία της Κίνας, από γονείς Κεφαλλονίτες, τον Χαρίλαο Καββαδία και
τη Δωροθέα Αγγελάτου, κόρη οικογένειας εφοπλιστών της Κεφαλλονιάς. Ο
Χαρίλαος Καββαδίας διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου διακινώντας
μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων με κύριο πελάτη τον τσαρικό στρατό. Το
1914, με την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια του
Καββαδία έρχεται στην Ελλάδα, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις
του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1917, κατά τη διάρκεια
της Οκτωβριανής Επανάστασης, φυλακίζεται. Γυρίζει και πάλι στην Ελλάδα
το 1921, σε απόλυτη αδυναμία να προσαρμοσθεί στην ελληνική
πραγματικότητα.Χάρτης με τις τρεις εκδοχές για την επικράτεια της Μαντζουρίας
Το 1928, στα δεκαοχτώ του, ο Καββαδίας βγάζει ναυτικό φυλλάδιο και ξεκινάει να ταξιδεύει. Έντεκα χρόνια μετά θα πάρει το δίπλωμα του ραδιοτηλεγραφητή. Από τότε στα καράβια θα κρατάει τον ασύρματο, το “Μαρκόνι”, όπως τον έλεγαν, από το όνομα του εφευρέτη του.
“Στο ημερολόγιο γράψαμε “κυκλών και καταιγίς” και στείλαμε το SOS μακρυά, σ' άλλα καράβια Κι εγώ κοιτάζοντας χλωμός, τον άγριο Ινδικό πολύ αμφιβάλω αν φτάσουμε μια μέρα στη Μπατάβια” Το 1933 θα εκδώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή, το Μαραμπού. Τότε, ο τροτσκιστής Νίκος Καλαμάρης (Ν. Ράντος), ποιητής και φίλος του Καββαδία, θα γράψει:
“Στη συλλογή αυτή ολοφάνερη είναι η επίδραση του Ουράνη. Νομίζω όμως πως η συγγένεια είναι πιο πολύ εξωτερική, παρά τίποτε άλλο. Ο Ουράνης δεν είναι επαναστατημένος ποιητής, ο Καββαδίας σαν τον Ρεμπώ, που επηρέασε τον Ουράνη, είναι επαναστατημένος! Αν δεν γυρεύει με σφυρίγματα αλήτικα και με σαρκασμό να εκφράσει την αδυναμία προσαρμογής στην αστική πραγματικότητα, αν η poesie maudite παίρνει σ' αυτόν μορφή ταξιδιού, δεν αλλάζει αυτό το ουσιαστικότερο περιεχόμενο της ψυχής του”.
Στην Κατοχή ο Καββαδίας γίνεται μέλος του ΕΑΜ. Η αδερφή του ποιητή, Τζένια, λέει και πως “πήρε μέρος στην Αντίσταση, μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ”. Ενδεχόμενη ένταξη του όμως στο κόμμα, δεν έχει εξακριβωθεί. Ο Μ. Παπαϊωάννου υποστηρίζει πως ο Καββαδίας δεν συμμετείχε στις κομματικές συνεδριάσεις αλλά έκλινε προς το ΚΚΕ. Ο δικηγόρος Σταμάτης Καββαδίας, καθοδηγητής δικηγόρων Αθήνας, αργότερα υπεύθυνος ΕΑΜ Εύβοιας, αναφέρει πως ο ποιητής ήταν μέλος του ΚΚΕ και πως συμμετείχε αρχικά στο ΕΑΜ Ναυτικών.
Συμμετείχε στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Όπως μας πληροφορεί η λογοτέχνης και στέλεχος του ΚΚΕ Έλλη Αλεξίου, “Επί κατοχής τα μέλη της Εταιρείας, εκατόν δέκα περίπου, είχαν σχεδόν στην ολότητα τους ενταχθεί στο ΕΑΜ. Άλλοι οργανωμένοι και άλλοι ψυχικά τοποθετημένοι με την πλευρά της Αντίστασης. Ο Καββαδίας συμμετείχε σε μία από τις ομάδες του ΕΑΜ οι οποίες συνέρχονταν ταχτικά, συζητούσαν τις διάφορες μορφές πάλης, αντάλασσαν γνώμες, κατάστρωναν συγκεκριμένο σχέδιο παραπέρα δράσης και κάνανε τον έλεγχο της προηγούμενης δουλειάς”. Τα μέλη του ΕΑΜ Καλλιτεχνών συμμετείχαν σε απεργίες και διαδηλώσεις, υπέγραφαν και υπέβαλλαν εκκλήσεις στις αρχές για την οργάνωση συσσιτίων, τροφοδοτούσαν τον παράνομο Τύπο με υλικό, γράφανε συνθήματα και κυκλοφορούσαν από πόρτα σε πόρτα το παράνομο υλικό και συνέτασσαν δελτία πληροφόρησης για τις εξελίξεις στον πόλεμο.
Η Έλλη Αλεξίου
Τον Ιούνιο του 1945 φιλοβασιλικοί και άλλοι παρακρατικοί οπαδοί της Δεξιάς, εισβάλλουν με όπλα σε αριστερά βιβλιοπωλεία και εφημερίδες, ακόμη και σε θεατρικές παραστάσεις όπου πρωταγωνιστούν αριστεροί ηθοποιοί. Χτυπούν τον κόσμο, απειλούν, καταστρέφουν. Οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας υπογράφουν ένα κείμενο διαμαρτυρίας “για την προστασία της ελευθερίας της σκέψης και των δημοκρατικών ελευθεριών του Ελληνικού Λαού” Υπογράφουν πολλοί. Μαζί τους και ο Νίκος Καββαδίας.
Την ίδια χρονιά, ο γραμματέας του ΕΑΜ Λογοτεχνών – Ποιητών, Θέμος Κορνάρος, φυλακίζεται και δικάζεται λόγω του βιβλίου του Αγύρτες και Κλέφτες στην εξουσία, όπου κατήγγειλε πως ο μητροπολίτης Μεσολογγίου ήταν συνεργάτης των Γερμανών. Προτείνει για αντικαταστάτη του τον Νίκο Καββαδία, οποίος και αναλαμβάνει τη θέση.
“Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε γραμματέας έδειξε ότι δεν ήταν μόνο άξιος ναυτικός και ο καθιερωμένος με γενική αναγνώριση ποιητής, αλλά και ότι διέθετε και πολιτικές και οργανωτικές ικανότητες. Παρόλο που δεν είχε τη μακρόχρονη πείρα του προκατόχου του, σε λίγο καιρό προσαρμόστηκε, συνέλαβε την πραγματικότητα και την ψυχολογία του υλικού μέσα στο οποίο δρούσε και κατάφερε να φέρει σε πέρας τη δύσκολη αποστολή του. Η προσφορά του ήταν σημαντικη, όχι μόνο γιατί εκάλυψε το κενό που άφησε ο Θέμος Κορνάρος, αλλά γιατί έδειξε θάρρος, προσόν απαραίτητο του κάθε ηγέτη, αλλά ακόμα πιο αναγκαίο εκείνη την εποχή που με τους παντοειδείς διωγμούς κατά της Αριστεράς κάθε μέρα εντείνονταν και το ψυχολογικό κλίμα που επικρατούσε μετά την ήτταν της. Έδειξε σεμνότητα και εφέρθηκε με σεβασμό σε όλους και πολύ περισσότερο στους ιεραρχικά κατώτερους του στην οργανωτική ιεραρχία, αλλά παλαιούς στην τέχνη, και αγάπη σε όλους. Η θητεία του Νίκου Καββαδία στη θέση του γραμματέα το ΕΑΜ Λογοτεχνών – Ποιητών προσθέτει ένα ακόμα τίτλο στην αντιστασιακή του δράση”.
Ο Καββαδίας συμμετείχε από το 1945 στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα. Τα μέλη του όριζαν έτσι τον σκοπό τους:
“Ο κύκλος των ανθρώπων των γραμμάτων που βγάζαμε το περιοδικό αυτό είχε συγκεντρωθεί στα χρόνια της Μεταξικής φασιστικής δικτατορίας, γύρω από το περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα. Αγωνίστηκε τότε για την λογοτεχνία και την Τέχνη και το ξεκαθάρισμα των πνευματικών αξιών του τόπου μας και αγωνίστηκε ακόμα μέσα σε δύσκολες και κάποτε σκληρές συνθήκες, για έναν άλλο, τον πιο τιμητικό απ' όλους τους αγώνες, τον αγώνα για τη λευτεριά. Ο κύκλος αυτός, πλουτισμένος με νέα στοιχεία, θα προσπαθήσει, μέσα στις αντικειμενικές δυνατότητες, ν' ανταποκριθεί προς τις ανάγκες της ιστορικής αυτής ώρας – της ώρας που από τα βάθη των αιώνων, οραματίζονται οι κάθε λογής σκλάβοι. Για την αναγέννηση αυτή ένας δρόμος υπάρχει. Η συγκρότηση ενός έθνους βγαλμένου από το λαό και για το λαό. Η δημοκρατία όχι των λίγων, μα των πολλών. Η προοδευτική και ολοκληρωμένη δημοκρατία που είναι σήμερα το ιδανικό των λαών της Ευρώπης.”
Τεύχη του περιοδικού Ελεύθερα Γράμματα
Το 1946 ψηφίζεται το διαβόητο Γ΄ Ψήφισμα με το οποίο ποινικοποιείται η συμμετοχή στις οργανώσεις της Αριστεράς, η οποία και συνδέεται με την κατηγορία της προδοσίας. Προβλέπει πως “Όστις θέλων να αποσπάση εν μέρος της Επικρατείας ή να ευκολύνη τα προς το τέλος τείνοντα σχέδια, συνώμοσεν εντός του κράτους, ή συνεννοήθη με ξένους, ή διήγειρεν στάσιν, ή κατήρτισεν ενόπλους ομάδας, ή μετέσχεν ειας αυτάς, τιμωρείται με θάνατον”. Διανοούμενοι ξεσηκώνονται και καταγγέλουν τους σκοπούς του Ψηφίσματος και δηλώνουν πως “απειλείται ένας από τα βάθρα κλονισμός του ίδιου μας του Πανάρχαιου Εθνικού Πολιτισμού”. Μεταξύ των υπογραφόντων και ο Νίκος Καββαδίας. Σε ένα μήνα, έγιναν τα πρώτα στρατοδικεία και οι πρώτες εκτελέσεις...
Τον επόμενο χρόνο, το 1947, ο Γιώργος Κοτζιούλας, ποιητής, πεζογράφος και βιβλιοκριτικός, σύντροφος του Άρη Βελουχιώτη, θα γράψει:
“Καλά όλ' αυτά (μπορεί να με διακόψει κανένας), αλλά εμάς τι μας νοιάζει; Τι σχέση έχει ο ποιητής σου, ο εξωτικός και ταξιδιώτης, με τον τόπον μας που σήμερα τον ποδοπατούν και τον ματοκυλάν ξένοι δυνάστες και ντόπια όργανα τους; Προσφέρει τίποτε για την άμεση λύτρωση μας; Η απάντηση μου σ' αυτό θα είναι πλάγια. Ο λαός μας δεν θ' αργήσει με τους πολιτικούς του αγώνες ν' αποχτήσει τη ζωτική του λευτεριά. Κι αφού χορτάσει από ψωμί, θ΄ αναζητήσει και τον πνευματικό του άρτο. Τότε θα χρειαστεί διαλεχτή, καθάρια τροφή. Κι η ποίηση θα γίνει αναγκαίο στοιχείο της ζωής του. Ακόμη και η δύσκολη, η υψηλή τέχνη θα του μεταδοθεί μέσω κατάλληλων ερμηνευτών. Για τον ευτυχισμένο εκείνο καιρό, για το λαοκρατούμενο αύριο γράφουν οι καλύτεροι τεχνίτες μας, γράφει και ο ίδιος ο Καββαδίας. Ποιητής που τραγούδησε άλλοτε τόσο γοητευτικά ένα απλό θαλασσινό, το “Νορβηγό πιλότο” Νάγκελ Χάρμπορ, ποιητής που μοιρολογάει τώρα με τέτοια συγκίνηση τον Ισπανό τροβαδούρο Φεντερίκο Λόρκα, το δολοφονημένο απ΄ το Φράνκο, ένας τέτοιος ποιητής, λέω, ανήκει ολόψυχα στον κεφάτο πολεμιστή, στο λαό μας“
Ο Γιώργος Κοτζιούλας
Την ίδια χρονιά, Ο κομμουνιστής ποιητής Κώστας Βάρναλης λέει για τον Καββαδία:
“Με το δεύτερο ποίημα, το “Federico Garcia Lorca” ο ποιητής παίρνει φανερά και συνειδητά στάση υπέρ εκείνων (σ' όποια γης!) που πολεμάνε για τη λευτεριά, υπέρ των τίμιων αγωνιστών του Λαού, που τους σκοτώνουν οι φασιστικές τρομοκρατίες (όποιας χώρας!). Και σ' αυτήν την περίσταση δεν φαίνεται απίθανο να συνεχίσει ο ποιητής τον ηρωικό αυτό δρόμο. Αλλά το ποίημα του Ισπανοτσιγγάνου Λόρκα αποτελεί και το κλειδί για να βρούμε το βαθύτερο κοινωνικό περιεχόμενο των άλλων του ποιημάτων. Η συμπάθεια του για τους ναυαγούς της θάλασσας και της ζωής (όλοι και ζωντανοί και πνιγμένοι είναι ναυαγοί) φανερώνει ποιος είναι ο Αίτιος πίσω από το πούσι που τον κρύβει. Ο Αίτιος κι ο Υπεύθυνος για τον σκοτωμό των ανθρώπων του Λαού είτε με τον πόλεμο είτε με την πείνα και για το πνευματικό και το ηθικό τους σκοτάδι είναι ο ίδιος ο διεθνικός Μινώταυρος, ο καπιταλισμός που στην ακμή του εκφυλισμού του και στην ώρα της πτώσης τουγίνεται χίλιες φορές αιμοβορότερο θεριό”
Από το εξώφυλλο του Μαραμπού, έργο του Γιάννη Τσαρούχη
Μα υπήρχαν και πολύ σκληρές αριστερές κριτικές προς τον Καββαδία. Του καταλόγιζαν πως δεν λειτουργούσε ως εκφραστής των αναγκών του λαού, ως, όπως θα λεγόταν αργότερα, ως οργανικός διανοούμενος της τάξης του. Ο κριτικός λογοτεχνίας και μέλος του ΚΚΕ Αιμίλιος Χουρμούζιος, και πάλι το 1947 στο περιοδικό Νέα Εστία, γράφει:
Ο ποιητής, μαζί με τον Αιμίλιο Χουρμούζιο
“Από το 1933, όταν ο Φώτος Πολίτης παρουσίαζε τον ποιητή των Μαραμπού σαν αντιπρόσωπο μιας νέας συναισθηματικής στάσης απέναντι στα παρεδεδεγμένα του καιρού, αντιπρόσωπο ενός νέου κόσμου που αναφαίνεται ακριβώς τη στιγμή που τα παλιότερα ιδανικά των περασμένων γενεών βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της φθοράς των – από τότε ίσαμε σήμερα πέρασαν δεκαπέντε πλήρη, μεγάλα, ακέραια χρόνια. Εχώρεσαν τη Διχτατορία, τον Πόλεμο, την κατοχή, την Απελευθέρωση, τον Εμφύλιο (πράξη πρώτη), τον Εμφύλιο (πράξη δεύτερη), το Δράμα του έθνους... Ο Ν. Καββαδίας έμεινε ο συμπαθέστατος, ο πρωτότυπος έστω – δηλαδή, ο όχι και τόσο πρωτότυπος πια – ο αδιάφορος σ' όλη την άλλη, την έξω από τα καράβια, τις αντένες, τις βάρδιες και τους πνιχτούς μεθυσμένους έρωτες των λιμανιών ζωή. Μαραμπού! Ένα πυκνό Πούσι έχει κατέβει και κρύψει από την οπτική γραμμή του ποιητή όλον τον πόνο των ανθρώπων Κοιτάζω από περιέργεια τις χρονολογίες των τραγουδιών του. Ένα το 1940. Δύο άλλα στα 1942. Ένα άλλο στα 1944. Δύο στα 1945. Άλλα δύο στα 1946. Τ' αποδέλοιπα είναι πριν από το Σαράντα. Μία νύξη, κάποια θύμηση της τραγωδίας της φυλής του, πουθενά. Ή μάλλον, δύο στίχοι υπομνηστικοί των εκτελέσεων στην Καισαριανή και της τραγωδίας του Διστόμου, μα κι αυτοί για χάρη του Γκαρθία Λόρκα. Μπορεί ο κ. Καββαδίας να είναι αισθηματικά ένας πάροικος του τόπου αυτού, μπορεί χώρος του, πατρίδα του, κόσμος του να είναι οι άνθρωποι της Τοκοπίλλα, του Περού, ή της Μπομπάλα, μα στα 1947, έπειτα από δέκα ολόκληρα χρόνια αγωνίας και θανάτου, η ποίηση του δεν έχει ήθος”.
Ο Καββαδίας στη Μασσαλία
Για τα επόμενα πολλά χρόνια, ο Καββαδίας ταξιδεύει συνεχώς και “χάνεται” για την Αριστερά. Τις δεκαετίες του '50 και του '60 δεν αναφέρεται ούτε στην Αυγή, ούτε σε άλλα αριστερά έντυπα, ούτε και στην περίφημη, αριστερή Επιθεώρηση Τέχνης. Μιλάν όμως για αυτόν κάποιοι στην Αριστερά, ασκώντας του ξανά σκληρή κριτική.
Ο Στέλιος Γεράνης, αριστερός διανοούμενος, ιδρυτής της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά, θα πει το 1968:
“Έτσι, ο ποιητής, σε μία περίοδο που ο άνθρωπος δοκιμάστηκε αφάνταστα, θα συνεχίσει τα ταξίδια του με το “πειρατικό καράβι του Κάπταιν Τζίμμυ – το φορτωμένο με χασίς”, σαν ένας αδιάφορος ναύτης, που “όλον τον κόσμο γύρισε και τίποτα δεν είδε” και που μέσα του μιλάει “ένας παπαγάλος – γερός και στραβομύτης και μεγάλος- μας γιομάτος πείρα και σοφός” ”
Ο Βασίλης Λούλης, κομμουνιστής.ναυτικός, συδικαλιστής, αντιστασιακός και συγγραφέας γράφει το 1969:
“Η πενταετία 1931-36 ήταν η μαύρη εποχή για μας τους ναυτεργάτες, η χειρότερη στην ιστορία του ναυτικού μας. Ήτανη εποχή που οι “ναύαρχοι” του Λιμενικού τηλεγραφούσανε από την Αθήνα στους Προξενικούς Λιμενάρχες μας στο Κάρδιφ και στο Ρόττερντάμ και στο Μπουένος Άιρες και στη Νέα Υόρκη: “εφαρμόσατε μισθολόγιον, πάση θυσία” Και ήταν αυτό το μισθολόγιο τέσσερις λίρες, καθαρά τρεις λίρες και έντεκα σελίνια το μήνα Ούτε τσιγάρο να κάπνιζες, ούτε μια φανέλα ή ένα παντελόνο ντοκερί (τώρα τα λένε μπλου-τζην και τα φοράνε όμορφες κυρίες) ν' αγόραζες από τα μαγαζιά του Γκρίφιτσ στο Κάρδιφ και στο Μπάρρυ, να μην φαίνονται εκείνα που δεν πρέπει να φαίνονται, ξυπόλυτος να περπατούσες, ούτε σαπούνι να πλυθείς και να πλύνεις τα κουρέλια σου ν' αγόραζες, όλα στο σπίτι να τα έστελνες μέχρι τελευταία πένα, πάλι δεν φτάνανε, αν ήταν τέσσερα-πέντε στόματα που περιμένουν από σένα. Ήταν πολύς ο πόνος, περίσσευε η οργή κείνα τα χρόνια στων βαποριών τις πλώρες... Από όλα αυτά τίποτα δεν είδε ο κύριος Κ... τίποτε δεν μίλησε στην ποιητική ψυχή του την ευαίσθητη; Τότε για μας είχαν ενδιαφερθεί ως και κάποιοι κύριοι του συλλόγου προς προστασίαν των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Αμβέρσα και αυτός ολοένα το “βλακώδες” μαραμπού του κοίταζε; Δεν έριξε τη ματιά του και πουθενά αλλού καμιά φορά ο ευλογημένος; Όποιος δεν ξέρει, και όλοι οι στεριανοί δεν ξέρετε, διαβάζοντας τον Κ., και με το δίκιο του, θα πιστέψει πως η ζωή μας στα βαπόρια γύρω σε τρία πράγματα φέρνει βόλτα ολοένα. Ταβέρνα-ναρκωτικά-μπουρδέλο...”
Έργο του Γιάννη Τσαρούχη για τη ποιητική συλλογή Πούσι του Καββαδία
Μα ο Καββαδίας είχε μιλήσει για αυτά, εδώ και χρόνια...
“Την άλλη μέρα πας στο σωματείο και μπαίνεις τελευταίος κάτου από διακόσιους που περιμένουνε μπάρκο. Δουλεμένος σου λέει ο άλλος. Σκατά. Σου 'μειναν τρεις κι εξήντα. Ο ξέμπαρκος είναι ένα σκουπίδι. Γίνεται την άλλη μέρα. Μόλις αλαργέψει ένα μίλι από τη θάλασσα. Κάθεσαι μήνες στο παγκάκι κανενός κήπου και λιώνεις στο βρακί σου. Κόβεις το τσιγάρο στο μισό. Τον καφέ ολάκερο. Σου μένει το κομπολόι. Σπάει κι αυτό και χάνεις τις μισές χάντρες. Καλύτερα σε ξένο τόπο χωρίς δουλειά Να μην σε βλέπουν οι γνωστοί και κουνάνε το κεφάλι. Να μη σε βαρεθούν οι δικοί σου. Στο Cardiff. Στο Sailor's Rest. Έρχεται η μέρα να φύγεις. Έχεις αποκάμει ν' ανεβοκατεβαίνεις τις σκάλες. Παίρνεις ένα χαρτί και τότε αρχινάει το μαρτύριο: Σπίτι του Ναύτη, Αποδημία, Ασφάλεια, Γιατρός, Λιμεναρχείο... Θα με βρούνε σε τάξη; Νετάρεις. Παίρνεις την μπροστάντζα και πληρώνεις τα χρέη. Ανεβαίνεις την ανεμόσκαλα κι είσαι ψοφίμι. Σαλπάρεις, ταξιδεύεις. Και ζεις πάντα με την αγωνία πως θα σε βγάλουνε...”
Βάρδια, 1954.
Η σιωπή του Καββαδία (ή μήπως το εμπάργκο;) σπάει το 1967, λίγο πριν από το πραξικόπημα, όταν δίνει συνέντευξη στο αριστερό φοιτητικό περιοδικό Πανσπουδαστική, σε δύο φοιτητές, μέλη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Συζητούν για τον πόλεμο του Βιετνάμ και για την πολιτική δράση των φοιτητών:
“Τους εθαύμασα στην Κατοχή, όταν περιφρονούσαν καθημερινά τους επιδρομείς, Ιταλούς και Γερμανούς. Και τους χαίρομαι ακόμα, όταν αψηφούν σε κάθε κρίσιμη ώρα τις αρνητικές δυνάμεις”.
Εκείνες τις μέρες, η Ασφάλεια μπαινοβγαίνει συχνά στο σπίτι του Καββαδία, για απειλές και ανακρίσεις. Ο ίδιος έλεγε πως πλέον είχε “τον προσωπικό του χαφιέ”! Λίγο αργότερα θα ξαναφύγει για τη θάλασσα. Όμως το ενδιαφέρον του για τον αγώνα στην Ελλάδα παραμένει. Γίνεται σύνδεσμος μεταξύ αντιστασιακών οργανώσεων στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Αναλαμβάνει την προστασία των Ελλήνων αριστερών που διαφεύγουν από την Ελλάδα με πλαστά διαβατήρια, μέσω Αλεξάνδρειας για την Ευρώπη. Συναντιέται στο Κουσάντασι και με την Μελίνα Μερκούρη, από την οποία η Χούντα είχε αφαιρέσει την ιθαγένεια.
Το 1972, ο Καββαδίας γράφει το ποίημα του για τη δολοφονία του Che Guevara, όταν βρέθηκε στην Αθήνα στα χρόνια της δικτατορίας.
“Στη σκληρή κριτική του φίλου του, Θανάση Καραβία, ότι η ποίηση του έμεινε στάσιμη στα ίδια μοτίβα και στις ίδιες διαθέσεις, χωρίς να επηρεάζεται από τις δύσκολες, τις δραματικές ώρες που περνούσε ο λαός μας, του απάντησε, “Τώρα θα δεις”. Και σε μία εβδομάδα, όπως είχαν στοιχηματίσει, ο Κόλιας μπήκε κατσούφης, δήθεν, στο καφενείο να βρει τον Καραβία. “Τίποτα”, είπε. “Δεν έγινε τίποτα”. Σε λίγο, όμως, διακόπτοντας τις επικρίσεις και τις ερωτήσεις του φίλου του έβγαλε δειλά, όπως πάντα, από την τσέπη του ένα χαρτί. “Για διάβασε αυτό...” Ήταν ο “Guevara”, που μέσα του έκρυβε όλη την πίκρα του για το βασανισμένο μας λαό” Ο Καββαδίας δεν έδωσε το ποίημα για κάποιο περιοδικό. Λένε, πως δεν ήθελε να ρισκάρει το ναυτικό του φυλλάδιο, τη δυνατότητά του να δουλεύει στα πλοία....
Συνήθιζε να τρώει στην τραπεζαρία μαζί με τους ναύτες, κι όχι στο χώρο των αξιωματικών, επειδή δεν συμφωνούσε με τους ταξικούς διαχωρισμούς. Όταν ο φίλος του, Μάκης Ρηγάτος, ανέβηκε στο καράβι και το παρατήρησε, του είπε γελώντας: “Βλέπεις; Και σε αυτό το ζήτημα είμαι δημοκρατικός”,
Με συναδέλφους του ναυτικούς στο ντεκ (κατάστρωμα) του καραβιού
Τον Νοέμβριο του 1973 ο ποιητής καλείται να μιλήσει με φοιτητές στο “Λογοτεχνικό Εργαστήρι” του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.
“Στη Σαλονίκη οι φοιτητές με κάλεσαν να τους μιλήσω και με ρώτησαν:
- Κύριε Καββαδία, η τέχνη πρέπει να έχει σχέση με την πολιτική;
- Ούτε λόγος”, είπα εγώ. Τότε έφαγα μια σκουντιά στο πόδι, από ένα διπλανό μου.
”-Για το φετινό Νοέμβρη τι λες μωρές Νίκο;” “- Άσε με, πέρασα άσκημα εκείνες τις μέρες. Είχα προβλήματα, όπως και πολλοί μας, με τη συνείδηση μου. Τώρα θα σου πω κάτι άλλο. Μια μέρα η ώρα δύο τη νύχτα χτυπάει το τηλέφωνο. Ήταν ένας γιατρός, φίλος μου. Μου λέει “Νίκο, σε θέλω, να 'ρθεις σπίτι μου τώρα”. Σηκώνομαι, ντύνομαι. “Τέτοια ώρα;” μου λέει η αδερφή μου. “Τέτοια. Φίλος μου είναι. Πως εγώ όποια ώρα θέλω τον φωνάζω και έρχεται;” Όταν φτάνω κοντά στο σπίτι του γιατρού, βλέπω τζιπ, μοτοσυκλέτες, αστυνομία. Ρωτάω: “Τι συμβαίνει;” “Στο σπίτι του κ. Καθηγητού είναι ο κ. Παπαδόπουλος”. Κόβω δρόμο και ακόμα φεύγω. Με ήθελε ο φίλος να με γνωρίσει στον Παπαδόπουλο. Θα του μίλησε για μένα. Ο Παπαδόπουλος θα μου έκανε φιλοφρονήσεις. Κι άμα σε παινεύουν, διάβολε, αν δεν μιλάς, χαμογελάς. Σκέψου τώρα να χαμογελάσω στον Παπαδόπουλο. Θα μούντζωνα τον εαυτό μου για όλη μου τη ζωή”. Το 1974, στη Μεταπολίτευση, το ΚΚΕ Εσωτερικού συγκροτεί, εν όψει του δημοψηφίσματος για το πολίτευμα της Ελλάδας, τη Δημοκρατική Αντιμοναρχική Κίνηση, με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών και την παρακίνηση τους υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Ο Καββαδίας πάει να υπογράψει. Ο Τάσος Βουρνάς μας περιγράφει:
“Μπροστά στο τραπέζι του συμβολαιογράφου συνωθούνται καμπόσοι. Ο Τάκης Μπενάς, της Επιτροπής, βοηθά. Εκείνη τη στιγμή ζυγώνει ένας μεσήλικας, ασπρομάλλης, με σκούφο, κοστούμι και ναυτική φανέλα.
- “Όνομα;
- Νικόλαος Καββαδίας, ναυτικός.
- Έχετε υπογράψει;
- Όχι, τώρα θα υπογράψω. Θέλω να προσχωρήσω στην Κίνηση!
- Όχι, όχι, φωνάζει ο Κόλλιας, ο αγαπημένος μας ποιητής των Μαραμπού. Είμαι ναυτικός!
- Άδικα αγωνίζεστε να μας γελάσετε, του λένε οι νέοι γύρω. Ξέρουμε πολύ καλά το έργο σας!
- Έλα να σε φιλήσω, μου λέει.
Λίγο αργότερα, στις 10 Φεβρουαρίου 1974 ο Νίκος Καββαδίας θα πεθάνει στη στεριά, από εγκεφαλικό. Στην ΑΥΓΗ ο θάνατος του γίνεται πρωτοσέλιδο. Ο Ριζοσπάστης τον περνάει στα ψιλά...
Ο Τάσος Βουρνάς λέει για τον Καββαδία, στην ΑΥΓΗ:
“Αντιστασιακός στην Κατοχή, πάντοτε στο πλευρό των κομμουνιστών, των ανθρώπων που θαύμαζε για τις θυσίες τους και το πάθος τους για την κοινωνική απελευθέρωση του τόπου, δεν παρέλειψε να κάνει μνεία της Αντίστασης και των θυσιών της. ”
Ο Ριζοσπάστης του προσφέρει μία μερική δικαίωση:
“Εκείνο που κάνει την ποίηση του αληθινή και ανθρώπινη είναι η αγάπη του για το βασανισμένο βιοπαλαιστή της θάλασσας που τους πόνους, τους καημούς, τη σκληρή δουλειά του και τις λιγοστές χαρές του τραγούδησε ο ποιητής μας...”
Όμως, καμιά από τις δύο εφημερίδες της Αριστεράς δεν αναφέρεται στην αντιστασιακή του δράση, ούτε στη στάση του στον Εμφύλιο και στη Χούντα!
Ίσως γιατί είχε ξεχαστεί. Ίσως γιατί ποτέ δεν τον πολυήθελαν, επειδή έμενε σε “αστικές” γειτονιές και δεν τον θεωρούσαν πραγματικά δικό τους. Ίσως απλώς επειδή δεν είχε κομματική ταυτότητα...
Μεγάλο μέρος των στοιχείων του αφιερώματος αντλήθηκε από το έργο του Φίλιππου Φιλίππου, Ο πολιτικός Νίκος Καββαδίας (εκδόσεις Άγρα).
Τα πολιτικά ποιήματα του Νίκου Καββαδία
GUEVARA
Ήτανε ντάλα μεσημέρι κι έδειξε μεσάνυχτα.
Έλεγε η μάνα του παιδιού : "Καμάρι μου, κοιμήσου".
Όμως τα μάτια μείνανε του καθενός ορθάνοιχτα
τότε που η ώρα ζύγιαζε με ατσάλι το κορμί σου.
Λεφούσι ο άσπρος μέρμηγκας, σύννεφο η μαύρη ακρίδα.
Όμοια με τις Μανιάτισσες μοιρολογούν οι Σχόλες.
Λάκισε ο φίλος, ο αδερφός. Πού μ' είδες και πού σ' είδα;
Φυλάει το αλώνι ο Σφακιανός κι ο Αρίδα την κορίδα.
Ποιος το 'λεγε, ποιος το 'λπιζε και ποιος να το βαστάξει.
Αλάργα φεύγουν τα πουλιά και χάσαν τη λαλιά τους.
Θερίζουν του προσώπου σου το εβένινο μετάξι
νεράιδες και το υφαίνουνε να δέσουν τα μαλλιά τους.
Πάνθηρας ακουρμάζεται, θωράει και κοντοστέκει.
Γλείφει τα ρόδα απ' τις πληγές, μεθάει και δυναμώνει.
Ξέρασε η γη τα σπλάχνα της και πήδησαν δαιμόνοι.
Σφυρί βαρεί με δύναμη, μένει βουβό το αμόνι.
Πυγολαμπίδες παίζουνε στα μάτια τ' ανοιχτά.
Στ' όμορφο στόμα σου κοιμήθηκε ένας γρύλος.
Πέφτει απ' τα χείλη σου, που ακόμα είναι ζεστά,
ένα σβησμένο cigarillos.
T' όνειρο πάει με τον καπνό στον ουρανό,
έσμιξε πια με το καράβι του συννέφου.
Το φως γεννιέται από παντού μα είναι αχαμνό
και τα σκοτάδια το ξεγνέθουν και σου γνέφουν.
Χοσέ Μαρτί (Κόνδορας πάει και χαμηλώνει,
περηφανεύεται, ζυγιάζεται, θυμάται.
Με τα φτερά του θα σκοτείνιαζ΄ ένα αλώνι).
απόψε οι δυο συντροφιαστοί θα πιείτε μάτε.
Φτάνει ο Μπολίβαρ καβαλώντας το σαϊτάρι.
Παραμονεύει ορθή κουλέμπρα γκαστρωμένη.
Βότανα τρίβει η Περουβάνα σε μορτάρι
και μασουλάει φαρμακωμένο μανιτάρι.
Του Λόρκα η κόκκινη φοράδα χλιμιντράει,
μ' αυτός μπλεγμένος στα μετάξινα δεσμά του.
Μακρύ κιβούρι με τον πέτρινο κασμά του
σενιάρει ο φίλος και στο μπόι σου το μετράει.
Γέροντας ναύτης με τα μούτρα πισσωμένα
βάρκα φορτώνει με την πιο φτηνή πραμάτεια.
Έχει τα χέρια από καιρό ψηλά κομμένα
Κι ήθελε τόσο να σου σφάλαγε τα μάτια...
Federico Garcia Lorca
Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό
και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι
Αύγουστος ήτανε δεν ήτανε θαρρώ
τότε που φεύγανε μπουλούκια οι σταυροφόροι
Παντιέρες πάγαιναν του ανέμου συνοδειά
και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θανάτου
στο ρογοβύζι ανατριχιάζαν τα παιδιά
κι ο γέρος έλιαζε,ακαμμάτης, τ'αχαμνά του
Του ταύρου ο Πικάσσο ρουθούνιζε βαριά
και στα κουβέλια τότε σάπιζε το μέλι
τραβέρσο ανάποδο, πορεία προς το βοριά
τράβα μπροστά, ξοπίσω εμείς και μη σε μέλει
Κάτω απ' τον ήλιο αναγαλιάζαν οι ελιές
και φύτρωναν μικροί σταυροί στα περιβόλλια
τις νύχτες στέρφες απομέναν οι αγκαλιές
τότες που σ'έφεραν, κατσίβελε, στη μπόλια
Ατσίγγανε κι αφέντη μου
με τι να σε στολίσω;
φέρτε το μαυριτάνικο σκουτί το πορφυρό
στον τοίχο της Καισαριανής μας φέραν από πίσω
κι ίσια ένα αντρίκιο ανάστημα ψηλώσαν το σωρό.
Κοπέλες απ' το Δίστομο, φέρτε νερό και ξύδι
κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά
σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι
μέσα απ' τα διψασμένα της χωράφια τα ανοιχτά
Βάρκα του βάλτου ανάστροφη
φτενή δίχως καρένα
σύνεργα που σκουριάζουνε σε γύφτικη σπηλιά
σμάρι κοράκια να πετάν στην έρημην αρένα
και στο χωριό να ουρλιάζουνε τη νύχτα εφτά σκυλιά.
- Lorca: Ισπανός δημοκράτης ποιητής που δολοφονήθηκε από Ισπανούς φασίστες στις 19 Αυγούστου του 1936 σε μια χαράδρα στο χωριό Βιθνάρ.
- Σταυροφόροι: Αναφορά στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, τα σώματα των εθελοντών δημοκρατών από άλλες χώρες που πήγαιναν στην Ισπανία για να πολεμήσουν εναντίον του δικτάτορα Φράνκο.
- Γκουέρνικα: Πόλη της Ισπανίας που το 1937 βομβαρδίστηκε από γερμανικό αεροπλάνο σε υποστήριξη του Φράνκο. Την αναπαρέστησε ο Πικάσο, στον ομώνυμο πίνακα του. (“του ταύρου ο Πικάσο”) .
- Καισαριανή: Τόπος εκτέλεσης την Πρωτομαγιά του 1944 κομμουνιστών που οι Γερμανοί είχαν παραλάβει φυλακισμένους από το καθεστώς Μεταξά.
- Δίστομο: Σφαγή κατοίκων Ιούνιο 1944, ως αντίποινα.
Αθήνα 1943
Οι δρόμοι κόκκινες γιομάτοι επιγραφές
τρανά την ώρα διαλαλούν την ορισμένη.
Αγέρας πνέει βορεινός απ' τις κορφές
κι αργοσαλεύουνε στα πάρκα οι κρεμασμένοι.
Μες στην Αθήνα όλα τα πρόσωπα βουβά
και περπατάν αργά στους δρόμους ''εν κινδύνω''
ως τις εφτά που θ' ακουστεί ''Σιστάς Μοσκβά''
και στις οχτώ (βαλ' το σιγά) ''Εδώ Λονδίνο''.
Φύσα ταχιά σπιλιάδα, φύσα βορεινή.
Γραίγο μου κατρακύλα απ' την Κριμαία.
Κατά τετράδας παν στο δρόμο οι γερμανοί
κάτου από μαύρη , κακορίζικη σημαία.
Μήνα το μήνα και πληθαίνουν οι πιστοί,
ώρα την ώρα και φουντώνει το μελίσι
ως τη στιγμή που μες στους δρόμους θ' ακουστεί
η μουσική που κάθε στόμα θα λαλήσει.
Δημοσιεύτηκε στο παράνομο περιοδικό “Πρωτοπόροι”
τον Δεκέμβριο του 1943, με το ψευδώνυμο Α. Ταπεινός
Ἀντίσταση
Στo παιδικό μας βλέμμα πνίγονται οἱ στεριές.
Πρώτη σου αγάπη τα λιμάνια σβυούν καὶ εκεῖνα.
Θάλασσα τρώει το βράχο απ᾿ όλες τὶς μεριές.
Μάτια λοξά καὶ τ᾿ αγαπάς: Κόκκινη Κίνα.
Γιομάτα παν τα ιταλικά στην Ἐρυθρά.
Πουλιά σε αντικατοπτρισμό -Μαύρη Μανία.
Δόρατα μέσα στη νυχτιά παίζουν νωθρά.
Λάμπει αρραβώνα στο δεξί σου: Ἀβησσυνία.
Σε κρεμεζί, Νύφη λεβέντρα Ἰβηρική.
Ἀνάβουνε του Barriochino τα φανάρια.
Σπανιόλοι μου θαλασσοβάτες καὶ Γραικοί.
Γκρέκο καὶ Λόρκα -Ἱσπανία καὶ Πασιονάρια.
Κύμα θανάτου ξαπολιούνται οἱ Γερμανοί.
Τ᾿ άρματα ζώνεσαι μ᾿ αρχαία κραυγή πολέμου.
Κυνήγι παίζουνε μαχαίρι καὶ σκοινί,
Οι κρεμασμένοι στα δέντρα, μπαίγνιο του ανέμου.
Κι απέ Δεκέμβρη, στην Ἀθήνα καὶ Φωτιά.
Τούτο της Γης το θαλασσόδαρτο αγκωνάρι,
Λικνίζει κάτου από το Δρύ καὶ την Ιτιά
το Διάκο, τον Κολοκοτρώνη καὶ τον Ἄρη.
Δημοσιεύτηκε στα «Ἐλεύθερα Γράμματα» στὶς 10 Αυγούστου 1945
στο φύλλο υπ᾿ αριθμόν 14.
Ἐπέταξα τη σάκα μου και τρέχω με τουφέκια
Μικρούλης φαίνομαι Ἀδερφέ, το μάτι δεν με πιάνει.
Στη μάχη όμως κουβάλησα χιλιάδες τα φουσέκια
κι ακόμα μ᾿ εἶδαν Γερμανούς να στρώνω στο ρουμάνι.
Στη γειτονιά μὲ ξέχασε το τόπι, το ξυλίκι.
Και μοναχά που πέρναγα με το χωνί στο στόμα.
Παιδί! Μα με λογάριασαν οι λυσσασμένοι λύκοι.
Τεράστιο το κουράγιο μου. Και που να δεῖς ακόμα.
Μία μέρα μας μπλοκάρανε. Δυο εμεῖς και αυτοί σαράντα.
Σφαίρα τη βρήκε την καρδιά πού ῾μοιαζε με γρανίτη.
Σε μία γωνιά με θάψανε χωρὶς ανθούς, μα πάντα
Σα ρόδο θα μοσκοβολάει ο τάφος του Ἐπονίτη.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέα Γενιά, Ιούνιος 1945.
Σας είδα κάτου από την πύρινη βροχή
με τα πλακάτ καὶ τα σκουτιά τα ματωμένα
εσάς που κάματε τη δύσκολην αρχή
κεῖνα τα χρόνια τα βαρια τα κολασμένα.
Σήμερα βλέπω τα δικά σας τα παιδιά
σμάρι πηχτό μες στου πελάγου τη σπιλιάδα.
Πάντα κατάντικρα στην κάθε αναποδιά
και σ᾿ όσους πάνε να σταυρώσουν την Ἑλλάδα.
Ἀφιερωμένο στους Μάκη Ρηγάτο και Γιάννη Καούνη,
μέλη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Δημοσιεύτηκε στην «Πανσπουδαστική» λίγο πριν από το πραξικόπημα του 1967.