Βιβλίο: "Σκακιστική νουβέλα" του Στέφαν Τσβάιχ


Στέφαν Τσβάιχ: «Σκακιστική νουβέλα»

Η προειδοποίηση για την εδραίωση της βαρβαρότητας


Γράφει ο Αλέξανδρος Στεργιόπουλος - Λογοτεχνία + Ποίηση
Η «Σκακιστική νουβέλα» σε αναγκάζει να καταφύγεις στην κοινοτυπία. Στο αφόρητο κλισέ περί επικαιρότητας του καλλιτεχνικού έργου. Ναι, το πιο διάσημο βιβλίο του Αυστριακού είναι επίκαιρο και δεν μας τιμά καθόλου. Αν η κρίση του καπιταλισμού που βιώνουμε είναι παρτίδα σκάκι, δεν είναι το πνεύμα και η φαντασία που κυριαρχούν, αλλά η «λογική» της άρχουσας τάξης. Ο «εξορθολογισμός» που επιτάσσει να βγαίνουν τα νούμερα. Τίποτε άλλο. Η καπιταλιστική βαρβαρότητα αιχμαλωτίζει τη δημιουργία και αναπτύσσει μέσα μας ένα δαίμονα που μας απομυζά σιγά – σιγά. Ο Τσβάιχ, με τον τρόπο του φυσικά, προειδοποιούσε όχι για το κακό που θα έρθει (Χίτλερ, Ναζί, κτλ) αλλά για την εδραίωσή του.
Η νουβέλα δημοσιεύτηκε το 1943 στην Στοκχόλμη. Τον προηγούμενο χρόνο ο συγγραφέας, μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του, αυτοκτόνησε στη Βραζιλία. Αυτόν τον τόπο διάλεξε για την αυτοεξορία του. Γι’ αυτό η καταστροφή της Ευρώπης τη δεκαετία του ’40 αποτελούσε καταβαράθρωση όλου του έργου του.
Η «Σκακιστική νουβέλα» είναι αλληγορία για τον διαμελισμό του ανθρώπου – μαχητή. Η αποκοπή πνεύματος, φαντασίας από τη λογική οδηγεί σε μια αυτοκαταστροφική σχιζοφρένεια. Το μεγαλύτερο πλήγμα του ναζισμού, μετά τα εκατομμύρια θύματα, στον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη ήταν η διάσπαση και εκμηδένιση του πνεύματος. Η λογική στην υπηρεσία των πιο σκοτεινών, διεστραμμένων σχεδίων. Όταν «συναντά» το πνεύμα σε μια παρτίδα σκάκι δεν μπορεί να υπάρξει νικητής.

Ο Τσβάιχ επιλέγει δύο βασικούς ήρωες. Τον μυστηριώδη παγκόσμιο πρωταθλητή σκακιού Μίρκο Τσέντοβιτςκαι τον Δρ. Μπ. Πάνω τους «χτίζεται» η αφήγηση την οποία, κατά κάποιο τρόπο, χωρίζει σε δύο μέρη. Στο πρώτο μαθαίνουμε το πώς Τσέντοβιτς έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής. Ατομο με μειωμένη πνευματική ικανότητα, που όμως μπορούσε να «διαβάζει» τέλεια τη σκακιέρα. Με ψυχρή λογική να υπολογίζει και να κερδίζει κάθε αντίπαλο. Στο δεύτερο είναι η ιστορία του Δρ. Μπ. Οι ναζί τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν σε ένα δωμάτιο. Όχι σε φυλακή. Θέλουν να αποσπάσουν σημαντικές πληροφορίες χωρίς να ασκήσουν σωματική βία. Το δωμάτιο είναι σχεδόν άδειο. Δεν υπάρχει τίποτα για να απασχοληθεί. Μέχρι τη στιγμή που καταφέρνει να κλέψει ένα βιβλίο με παρτίδες σκακιού. Τις απομνημονεύει και τις παίζει από μνήμης. Ωσπου κάποια στιγμή αρχίζει να παίζει με τον εαυτό του. Το πνεύμα που έχει ναρκωθεί, σχεδόν εξαφανιστεί, ζωντανεύει, αλλά περνά τα όρια. Φτάνει στη σχιζοφρένεια και σώζεται στο παρά πέντε.
Οι δύο τους θα συναντηθούν στο πλοίο που μεταφέρει επιβάτες από Νέα Υόρκη σε Ρίο και Μπουένος Άϊρες. Φεύγουν για να γλυτώσουν από τις ναζιστικές ορδές. Δεν γνωρίζουν όμως ότι το ζοφερό πνεύμα του ναζισμού θα ορίσει τη μάχη των πρωταγωνιστών πάνω από τη σκακιέρα. Στην ουσία επικρατεί η βάρβαρη λογική, μια και ο Δρ. Μπ. δεν μπορεί να συνεχίσει την αντιπαράθεση με τον Τσέντοβιτς.

Ο Τσβάιχ ήταν άριστος χειριστής της μικρής φόρμας. Ο λόγος του ρέει όμορφα γιατί ξέρει από την αρχή πώς θα πλέξει την ιστορία του. Δεν εκβιάζεται και εκεί που πρέπει «ανοίγει» την αφήγηση. Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί είναι τόσο ελκυστική που ο αναγνώστης βρίσκει τη θέση του. Να κοιτά από απόσταση αυτή την μοναδική παρτίδα. Η μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου άρτια, αποδίδοντας με τον καλύτερο τρόπο το ύφος και το πνεύμα του Αυστριακού.
info: «Σκακιστική νουβέλα», Στέφαν Τσβάιχ, Μετ: Μαρία Αγγελίδου, Εκδ. Αγρα
πηγή:Το Περιοδικό