του Γιάννη Μπασκόζου
Βαδίζουμε προς μια ομογενοποίηση της κουλτούρας; Το
ερώτημα έχει τεθεί από χρόνια. Ακουγα στο ραδιόφωνο τη συνέντευξη ενός
πολύ γνωστού dj και συνθέτη που επισκέφτηκε τη χώρα μας. Στην ερώτηση αν
η τεχνολογία ομογενοποιεί την ηλεκτρονική, κυρίως, μουσική ήταν
σκεπτικός, αν και έδωσε παραδείγματα μουσικών που πάνε αντίθετα στην
ομογενοποίηση. Μια φίλη που ήρθε από το εξωτερικό μού έλεγε προχθές ότι,
διαβάζοντας μαζικά τον τελευταίο καιρό σύγχρονους έλληνες λογοτέχνες,
έχει την εντύπωση ότι αφηγούνται περίπου το ίδιο πράγμα. Μια τάση
ομογενοποίησης υπάρχει και στο σινεμά: αρκετές ελληνικές ταινίες της
νεότερης περιόδου, παρ' ότι διαθέτουν φρεσκάδα, νέους ηθοποιούς και
καταρτισμένους τεχνικούς, δεν φαίνεται να συνιστούν ένα «άλλο» σινεμά.
Φυσικά δεν μπορεί κανείς να δει την ομογενοποίηση έξω
από την παγκοσμιοποίηση και οι πιο βασικές αιτιολογίες είναι ότι στο
παγκόσμιο χωριό όλοι καταναλώνουν τα ίδια πολιτιστικά προϊόντα,
εκπορευόμενα κυρίως από την τηλεόραση. Ο Παναγιώτης Κονδύλης
είχε επισημάνει την ύπαρξη της μαζικής πολιτιστικής δημοκρατίας με τη
χρήση των παλιών πρωτοποριών στην υπηρεσία του μοντερνισμού: «Οι
μηχανισμοί της μαζικής κατανάλωσης δημιούργησαν τους όρους υπό τους
οποίους τα πνευματικά προϊόντα της παλαιάς, προ παντός όμως της
μοντέρνας πρωτοπορίας, με μερικές αβαρίες και μερικούς εκχυδαϊσμούς,
μπορούσαν να βρουν τον δρόμο για να μπουν στις νοητικές και αντιληπτικές
συνήθειες πλατειών μαζών. Η μαζική κατανάλωση συντελείται μέσω της
μαζικής διαφήμισης, της ρεκλάμας και των πλακάτ, δηλαδή μέσω εικόνων και
γραφικών σχεδίων, όπου οι εμπνεύσεις, οι ιδέες και τα στερεότυπα της
πρωτοπορίας τίθενται στην υπηρεσία της αγοράς». Δεν υπάρχει καλύτερη έκφραση αυτού του γεγονότος από τα free press.
Αν όμως δει κανείς τον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας
(εν μέρει και κάποιων άλλων πόλεων) θα διαπιστώσει πόσα πολλά
πολιτιστικά γεγονότα που θέλουν να είναι διαφορετικά λαμβάνουν χώρα σε
μικρά θέατρα, σε υπόγεια, σε χώρους πολλαπλής έκφρασης. Μπορεί τα μεγάλα
θέατρα (Μιχαηλίδη, Απλό, Ευαγγελάτου), τα παραδοσιακά περιοδικά και οι
μεγάλες σκηνές να κλείνουν τον κύκλο τους, ανοίγουν όμως συνεχώς
καινούργια μικρά και ευέλικτα σχήματα τα οποία και αυτά σαν πεταλούδες
καίνε γρήγορα τα φτερά τους, για να μετασχηματιστούν αμέσως σε κάτι
άλλο.
Υπάρχει μια πολυμορφία και μια ώσμωση των τεχνών που
βαδίζει ενάντια στην ομογενοποίηση. Το διαφορετικό σε σχέση με
παλαιότερες εποχές είναι ότι όλα αυτά που γίνονται δεν συνιστούν ένα
ενιαίο ρεύμα, έναν συγκεκριμένο πνευματικό πυρήνα. Ομως αυτή είναι η
εποχή μας... Κομματάκια του καθρέφτη πεταμένα εδώ κι εκεί που
αντανακλούν το αποσπασματικό, το αγχώδες, το υβριδικό. Αυτή είναι η
αγωνία των καιρών μας.