Γιατί είναι απαραίτητος ο φεμινισμός σήμερα;
Νομίζω αξίζει να ξεκινήσουμε με το ότι η ημέρα της γυναίκας
δεν είναι μια μέρα για λουλούδια, εκπτώσεις και προσφορές καλλυντικών. Ούτε
είναι μια μέρα για να «χειραφετηθούμε» σε νυχτερινές διασκεδάσεις.
H Παγκόσμια Ημέρα της γυναίκας,
συμβολίζει τους αγώνες των γυναικών για ίσα δικαιώματα, στην εργασία και στο
σπίτι. Καθιερώθηκε βέβαια, το 1911 στη μνήμη της μαζικής εκδήλωσης διαμαρτυρίας, που έγινε στη Νέα
Υόρκη το 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας που ζητούσαν καλύτερες συνθήκες
εργασίας.
Αν πιάσουμε αυτό το νήμα που ξεκινά 2 περίπου αιώνες πριν, θα
φτάσουμε σήμερα στους αγώνες των γυναικών στην Τουρκία, στο Κομπάνι, στα χωριά
των Ζαπατίστας, στην Πολωνία, στην Λατινική Αμερική, στις ΗΠΑ -την επομένη
κιόλας της εκλογής του Trump με την εγκαθίδρυση της μισογύνικης αντζέντας.
Ακούμε πολλές φορές στις ημέρες μας ότι ο φεμινισμός είναι
κάτι το παρωχημένο, το ξεπερασμένο, γιατί ισότητα υπάρχει.
Ακούμε ότι η ισότητα των φύλων είναι δήθεν κατακτημένη
υπόθεση που απασχόλησε τις προηγούμενες γενιές, όταν πολλά πράγματα ήταν
«συντηρητικά και οπισθοδρομικά», ενώ σήμερα έχουν οριστικά αλλάξει και
προοδεύσει, άποψη που τη συμμερίζεται μεγάλη μερίδα, νεότερων κυρίως γυναικών.
Είναι, όμως έτσι;
Καταρχήν να δώσουμε μερικούς ορισμούς απαραίτητους για την
κατανόηση μας.
Τι είναι φεμινισμός;
Ο φεμινισμός είναι ένα κίνημα για την πολιτική, κοινωνική και
οικονομική ισότητα των φύλων.
Εκφράζεται ως κοινωνικό και πολιτικό κίνημα, ως ακαδημαϊκή
θεωρία και προσέγγιση αλλά και ως τρόπος ζωής. Η κεντρική του ιδέα είναι η
απελευθέρωση του ανθρώπου (προσοχή: του ανθρώπου, όχι της γυναίκας μόνο) από
την κοινωνική, πολιτική και οικονομική καταπίεση που υφίσταται μέσα από όλους
τους τύπους πατριαρχικών δομών.
Τι είναι σεξισμός;
Σεξισμό ονομάζουμε το σύνολο των προκαταλήψεων και
συμπεριφορών που πηγάζουν από τη βίαιη -δηλαδή, αυθαίρετα άνιση- δυιστϊκή ιδεολογία, η οποία βασίζεται στο
διαχωρισμό των φύλων σε αρσενικό και θηλυκό.
Έτσι το ένα εκ των δύο φύλων θεωρείται βιολογικά, ηθικά,
διανοητικά και πνευματικά υποδεέστερο του άλλου, επιτρέποντας, ή και
θεσμοθετώντας, τις εναντίον του
συστηματικές διακρίσεις, αρνητικές ή φοβικές κρίσεις, φυσικούς περιορισμούς ή
και εκδηλώσεις μίσους.
Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ζούμε σε πατριαρχική κοινωνία;
Η πατριαρχική κοινωνία είναι το είδος της κοινωνίας που
στηρίζεται στην ιδέα της «φυσικής» ανωτερότητας του άνδρα και ιεραρχεί τις
κοινωνικές, οικονομικές και ηθικές δομές της με γνώμονα την πρωτοκαθεδρία του
αρσενικού ενάντια στο θηλυκό και την ανδροκρατία της εξουσίας- αποτελεί και το γενεσιουργό πλαίσιο για τις
σεξιστικές ιδεολογίες και συμπεριφορές, αλλά και το αποτέλεσμα του συνόλου των
πρακτικών αυτών στη διάρκεια των αιώνων.
Ο σεξισμός εκδηλώνεται πιο απτά μέσα από κοινωνικές και
πολιτικές πρακτικές διακρίσεων που θεωρούν εκ προοιμίου τη γυναίκα «ασθενές
φύλο» και μπορούν να πάρουν, μεταξύ άλλων, τις εξής μορφές:
Στο σπίτι: παραδοσιακός διαχωρισμός των ρόλων των φύλων, με τον άνδρα
να αναλαμβάνει την κερδοφόρα και κοινωνικά αναγνωρισμένη εξωτερική εργασία και
τη γυναίκα να περιορίζεται στον εσωτερικό χώρο του σπιτιού και της οικογένειας,
με μη αναγνώριση του κοινωνικού ρόλου και της εργασίας της εκεί απλήρωτη και
κρατικά ανασφάλιστη εργασία στα οικιακά και στη μητρότητα, διακρίσεις και
έλλειψη μέριμνας για ανύπαντρες μητέρες και παιδιά χωρίς αναγνωρισμένο πατέρα.
Στο χώρο εργασίας: χαμηλότεροι μισθοί για τις γυναίκες, υψηλότερα ποσοστά
ανεργίας και διακρίσεις στις προσλήψεις, εχθρικό εργασιακό περιβάλλον με
εκδηλώσεις μίσους ή άσκηση σεξουαλικών πιέσεων, απολύσεις ή διακρίσεις κατά των
εγκύων γυναικών, έλλειψη βρεφονηπιακής φροντίδας για μητέρες, πρακτικές
«γυάλινης οροφής», ανομολόγητο αλλά υπαρκτό όριο που εμποδίζει τις γυναίκες
καριέρας από την πρόσβαση στα ανώτερα κλιμάκια της εργασιακής ιεραρχίας.
Στην εκπαίδευση: εκδίωξη εγκύων κοριτσιών από το σχολείο, απαγόρευση
μόρφωσης στις γυναίκες, εμπόδια στο δρόμο των κοριτσιών προς την εκπαίδευση
(κυρίως τα ανώτερα κλιμάκια), εχθρικό περιβάλλον στην τάξη με διακρίσεις ή και
βία (λεκτική, σωματική) κατά των κοριτσιών, διάδοση πεποιθήσεων πως ορισμένα
επαγγέλματα -κυρίως μαθηματικά ή επιστήμες-
δεν είναι για γυναίκες, επειδή δεν είναι τόσο λογικές, συγκεντρωμένες ή
έξυπνες όσο οι άνδρες, χαμηλότερη ποσόστωση γυναικών στα ανώτατα εκπαιδευτικά
αξιώματα.
Στη θρησκεία: στιγματισμός των γυναικών ως «κατώτερων», «αμαρτωλών» και
«ακάθαρτων», θεσμική υποταγή τους στο αρσενικό, μερικός ή ολικός αποκλεισμός
τους από το ιερατείο και ορισμένους χώρους της εκκλησίας (άβατα, ιερά).
Στην επιστήμη: στρέβλωση ή αποσιώπηση θεμάτων που αφορούν στις γυναίκες,
πατριαρχικές εκ προοιμίου προκαταλήψεις που διαμορφώνουν τα ερευνητικά
αντικείμενα, μεθόδους και αποτελέσματα, νοοτροπία αποκλεισμού των γυναικών από
τις φυσικές επιστήμες ως «ακατάλληλες» για το είδος της ευφυΐας τους.
Στη γλώσσα: χρήση αρνητικά χρωματισμένου λόγου (π.χ. «κάνεις σαν
γυναικούλα») ή χρήση του αρσενικού μέρους ως γνώμονα ή συνώνυμου για ένα σύνολο
(π.χ., «ο άνθρωπος»), σεξιστικά ανέκδοτα και παροιμίες, σύνδεση του άνδρα με
την έλλογη γλώσσα και το νου, και της
γυναίκας με την άναρθρη βιολογική ύπαρξη. Η συνεχής χρήση και εφαρμογή μιας
γλώσσας που αγνοεί ή απαξιώνει το θηλυκό φύλο.
Στη δημόσια ζωή: «γυάλινη οροφή» για τις γυναίκες λειτουργούς ή διεκδικητές
ανώτερων ή ανώτατων δημοσίων αξιωμάτων, ελλειμματική εκπροσώπηση των γυναικών
στα διάφορα σώματα εξουσιών, αποσιώπηση των γυναικείων θεμάτων, δυο μέτρα και
δύο σταθμά όσον αφορά σε γυναικείες και αντρικές δράσεις, ή και ως προς τα
δικαιώματά τους ως πολιτών. Ρατσισμός και ψυχολογική πίεση στις γυναίκες που
είτε από επιλογή είτε όχι, δεν τεκνοποιούν και τείνουν να θεωρούνται λειψές
γυναίκες.
Στα σεξουαλικά δικαιώματα: θεωρούμενη ως «φυσική» η
εκμετάλλευση της γυναικείας σεξουαλικότητας στην πορνογραφία, στην πορνεία και
την παράνομη διακίνηση γυναικών, ο στιγματισμός της γυναικείας σεξουαλικότητας
ως αποσιωπητέου θέματος ή ως ανέκδοτου, δύο μέτρα και σταθμά όσον αφορά σε
παρόμοιες σεξουαλικές συμπεριφορές ανδρών και γυναικών (π.χ. «ψυχρή/ κύριος»).
Στα ανθρώπινα δικαιώματα: μερική ή και ολική άρνηση
ανθρώπινης υπόστασης ή αυτονομίας στις γυναίκες, έκθεση των γυναικών σε
περισσότερες πιθανότητες και μορφές βίας (π.χ., κλειτοριδεκτομή. «εθνικές
εκκαθαρίσεις»), δύο μέτρα και σταθμά όσον αφορά στην αξία ανδρών και γυναικών
απέναντι στο νόμο (π.χ., ήπιες τιμωρίες ή απαλλαγές για βιασμούς και πράξεις
βίας που βαφτίζονται «εγκλήματα πάθους» ή «τιμής»).
Ενδεικτικά να αναφέρουμε τα σοκαριστικά αποτελέσματα μια
πρόσφατης έρευνας: το 27% των ευρωπαίων και το 32% των Ελλήνων «δικαιολογεί»
υπό προϋποθέσεις τον βιασμό!
Ας ξαναρωτήσουμε, λοιπόν, τους εαυτούς μας.
Ισχύουν όλα τα παραπάνω;
Εάν ισχύουν: είναι τελικά απαραίτητος ή όχι ο φεμινισμός
σήμερα;
Έχει υπολογιστεί ότι σχεδόν 750 εκατομμύρια γυναίκες δεν
επωφελούνται από κάποια θεσμοθετημένη διάταξη για το δικαίωμα στην άδεια
μητρότητας, ενώ μόνο 330 εκατομμύρια εργαζόμενες λαμβάνουν κάποιου είδους
επίδομα για τη γέννηση παιδιού (ποσοστό μόλις 28,2%) λόγω καταστρατήγησης της
νομοθεσίας, έλλειψης ενημέρωσης, έμφυλων διακρίσεων ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Επιπλέον, η νομοθετική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων
μπορεί μεν να υπάρχει, διασφαλίζεται στην πράξη ή είναι ελλιπής και
παραβιάζεται;
Οι έμφυλες ανισότητες, οι διακρίσεις, η ανισότητα ευκαιριών,
η μη πρόσβαση, οι αποκλεισμοί και η αποστέρηση δημόσιων πόρων και αγαθών (όχι
μόνον υλικών αλλά και άυλων, όπως χρόνος, γνώση, πληροφορία, δίκτυα, αναγνώριση
κ.λπ.) παραμένει το σκληρό δεδομένο σε όλους τους τομείς της οικονομικής,
κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής.
Ακόμη και μετά την επίτευξη του υψηλού -ψηλότερου από τους
άνδρες- εκπαιδευτικού επιπέδου τους, οι γυναίκες εξακολουθούν να καταλαμβάνουν
τις πιο κακοπληρωμένες, επισφαλείς και με μικρότερη αναγνώριση θέσεις εργασίας,
να αμείβονται με χαμηλότερους μισθούς από άνδρες που κάνουν την ίδια δουλειά
(μισθολογικό χάσμα), να βρίσκονται συγκεντρωμένες σε κλάδους και επαγγέλματα
χωρίς δυνατότητα εξέλιξης (γυάλινη οροφή), να βιώνουν διλημματικά την επαγγελματική
τους σταδιοδρομία (οικογένεια/μητρότητα ή καριέρα), να αντιμετωπίζουν
πολλαπλάσιες δυσκολίες προκειμένου να ενταχθούν και να παραμείνουν στην αγορά
εργασίας, και να είναι συχνά οι πρώτες που απολύονται ή εργάζονται χωρίς
εργασιακά δικαιώματα, να έχουν χαμηλότερη διαπραγματευτική δύναμη λόγω του
χαμηλού βαθμού συνδικαλισμού τους, να πρέπει να καταφέρουν πολλαπλάσια από
συναδέλφους για να αναγνωριστούν σε κάθε στίβο: την επιστήμη, το επάγγελμα, την
πολιτική και τους κοινωνικούς ρόλους που αναλαμβάνουν.
Να εργάζονται διπλά, στην εργασία και στο σπίτι, δηλαδή να
έχουν επωμιστεί και όλη τη σφαίρα της αναπαραγωγής του συστήματος, παρέχοντας υπηρεσίες φροντίδας
και καλύπτοντας τα τεράστια κενά του κοινωνικού κράτους.
Επιπλέον, η έμφυλη βία -κεντρικό ζήτημα της φεμινιστικής
ατζέντας- εξακολουθεί να καταδεικνύει με τον πιο ακαριαίο τρόπο την κυριαρχία
και την άσκηση εξουσίας των ανδρών πάνω σε γυναίκες και κορίτσια με πολλούς και
διάφορους τρόπους: σωματική, λεκτική, ψυχολογική, οικονομική βία. Άνδρες που προέρχονται από όλο το φάσμα της
κοινωνικής γεωγραφίας ως προς την τάξη, το εκπαιδευτικό και μορφωτικό επίπεδο,
αλλά και την ιδεολογία.
Έτσι λοιπόν, βλέπουμε ότι η νομοθετική κατοχύρωση της
ισότητας δεν επαρκεί, απ' ό,τι φαίνεται, για να εξασφαλιστεί η ισότιμη
εκπροσώπηση και συμμετοχή των γυναικών στις δημόσιες υποθέσεις, στην κατάληψη
θέσεων ευθύνης στη δημόσια ζωή και δεν έχει προστατεύσει, ακόμη και εκείνες τις
λίγες που τα κατάφεραν, από τον διάχυτο σεξισμό στους θεσμούς και τον δημόσιο
λόγο, τις απεικονίσεις και αναπαραστάσεις των ΜΜΕ και του κυρίαρχου μιντιακού
λόγου που αναπαράγει σεξιστικά στερεότυπα.
Παραγκωνίζονται και περιθωριοποιούνται από τις ανδροκρατικές
πρακτικές της δημόσιας σφαίρας, στα πολιτικά κόμματα, τις συνδικαλιστικές
οργανώσεις, τα όργανα λήψης απόφασης, ακόμη δε, με λιγότερο ίσως προφανή τρόπο,
και στα πιο ριζοσπαστικά και διανοούμενα τμήματα της κοινωνίας.
Συχνά σήμερα παραγνωρίζεται και υποτιμάται η σημασία των
φεμινιστικών επεξεργασιών και θέσεων για τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ των φύλων,
οι οποίες αντιμετωπίζονται ως δευτερεύουσες ή περιθωριακές.
Είναι αναμφισβήτητο όμως ότι οι έμφυλες διακρίσεις συνιστούν
ένα πεδίο το οποίο συναρθρώνει πολλές επιμέρους κοινωνικές αντιθέσεις: φύλου,
τάξης, φυλής, ταυτότητας, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.ά., και μόνον ως
τέτοιες μπορεί σήμερα να αντιμετωπίζονται ως πεδίο πολιτικής και ιδεολογικής
διαπάλης.
Για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει η καθεμία και ο καθένας
από εμάς (ατομικά και συλλογικά) να γίνουμε με υπευθυνότητα φορείς αλλαγής συνειδήσεων,
αμφισβήτησης και ανατροπής κατεστημένων και κυρίαρχων μοντέλων και επιλογών, να
αποκαλύπτουμε αδιάκοπα μέσω μιας δημιουργικής κριτικής, ρητές και άρρητες
διαδικασίες, απόψεις και συμπεριφορές που παράγουν και αναπαράγουν έμφυλες
ιεραρχήσεις στην κοινωνία.
Είναι γεγονός, ότι πολλές γυναίκες αισθάνονται θυμό γιατί ο
φεμινισμός τους καλλιέργησε την ιδέα ότι θα έβρισκαν απελευθέρωση μέσα από την
εργασία, ενώ στην πραγματικότητα απλώς εργάζονται πολλές ώρες στο σπίτι και
πολλές ώρες στις δουλειές τους. Βέβαια, οι ανάγκες μιας οικονομίας σε ύφεση,
έσπρωχναν τις γυναίκες στην εργασία έξω από το σπίτι πολλά χρόνια πριν εισάγει
την ιδέα το φεμινιστικό κίνημα. Ακόμη κι αν το σύγχρονο κίνημα δεν είχε ποτέ
συμβεί, μάζες γυναικών θα είχαν μπει στην αγορά εργασίας απλώς δεν θα είχαν τα
δικαιώματα που έχουμε επειδή το φεμινιστικό κίνημα απαίτησε την κατάλυση των
έμφυλων διακρίσεων.
Είναι λάθος που μερικές γυναίκες κατηγορούν τον φεμινισμό
επειδή θεωρούν πως το κίνημα ουσιαστικά τις ανάγκασε να εργάζονται.
Η αλήθεια είναι πως το καπιταλιστικό σύστημα ήταν ο
πραγματικός λόγος που οι γυναίκες μπήκαν στην αγορά εργασίας.
Η ύφεση της
οικονομίας σήμαινε πως πολλές λευκές μεσοαστικές οικογένειες δεν θα μπορούσαν
να διατηρήσουν το ταξικό τους στάτους και τον τρόπο ζωής τους, αν οι γυναίκες
της οικογένειας που παλαιότερα ονειρεύονταν μόνο ζωές ως νοικοκυρές, δεν
έβγαιναν στην αγορά εργασίας.
Γνωρίζουμε πλέον πως η εργασία δεν απελευθερώνει τις γυναίκες
και μάλιστα υπάρχουν πολλές υψηλόμισθες, πλούσιες επαγγελματίες οι οποίες
βρίσκονται σε σχέσεις όπου η αντρική κυριαρχία είναι η νόρμα.
Το θετικό είναι πως όταν οι γυναίκες έχουν οικονομική
ανεξαρτησία έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να φύγουν από τέτοιες σχέσεις
όταν επιλέξουν την απελευθέρωση. Φεύγουν γιατί μπορούν.
Οι γυναίκες οφείλουν να καταλαβαίνουν ότι δεν είναι η εργασία
που τις απελευθερώνει αλλά η οικονομική ανεξαρτησία, η οποία είναι απαραίτητη
προϋπόθεση στις συζητήσεις σχετικά με την απελευθέρωση. Κι όταν αυτό πια είναι
δεδομένο, τότε οδηγούμαστε ένα βήμα παραπέρα, στη συζήτηση σχετικά με το ποιο
είδος εργασίας είναι αυτό που στηρίζει την απελευθέρωση.
Προφανώς, καλά
αμοιβόμενες θέσεις με άνετα ωράρια είναι αυτές που δίνουν τη μεγαλύτερη
ελευθερία στις εργαζόμενες.
Για το τέλος κράτησα την ενότητα άνδρες και φεμινισμός
Η καλλιέργεια της φεμινιστικής συνείδησης για τους άντρες
είναι τόσο βασική για το επαναστατικό κίνημα όσο οι γυναικείες ομάδες.
Αν είχε
δοθεί έμφαση σε ομάδες αντρών που θα μάθαιναν σε αγόρια και σε άντρες τι είναι
ο σεξισμός και πώς μπορεί να μεταμορφωθεί, θα ήταν αδύνατο τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης να παρουσιάσουν το κίνημα ως κατά των αντρών.
Αυτό επίσης θα προλάβαινε το σχηματισμό αντιφεμινιστικού
αντρικού κινήματος.
Το μελλοντικό φεμινιστικό κίνημα δε θα κάνει αυτό το λάθος.
Άντρες κάθε ηλικίας χρειάζονται περιβάλλοντα όπου η αντίστασή τους στο σεξισμό
δηλώνεται και χαίρει εκτίμησης. Χωρίς τους άντρες ως συμμάχους στον αγώνα το
φεμινιστικό κίνημα δε θα προχωρήσει. Ήδη έχουμε να κάνουμε πολλή δουλειά για να
διορθώσουμε την υπόθεση, που είναι βαθιά ριζωμένη στη νοοτροπία της κουλτούρας
μας, ότι ο φεμινισμός είναι κατά των αντρών. Ο φεμινισμός είναι κατά του
σεξισμού.
Βλάπτει η πατριαρχία και τους άνδρες; Βεβαίως και πολύ.
Υποφέρουν κι εκείνοι από τα αποτελέσματα των στερεοτύπων που
χτίζονται μέσα σ’ αυτήν.
Οι άντρες έχουν το δικό τους μικρό κουτάκι που ορίζει τι
είναι η αρρενωπότητα και τι σημαίνει το να είσαι άντρας και το οποίο είναι
γεμάτο με αποδεκτές και επιθυμητές συμπεριφορές.
Συστηματικά οι άντρες διδάσκονται πως η αρρενωπότητά τους
κινδυνεύει εάν κάνουν οτιδήποτε δεν περιλαμβάνεται στο μικρό, περιοριστικό τους
κουτάκι. Το πιο επικίνδυνο απ’ όλα είναι να επιδείξουν συμπεριφορές που η
πατριαρχική κοινωνία περιλαμβάνει στο περιοριστικό κουτάκι των γυναικών. Εάν,
π.χ. κλάψουν ή εκφράσουν συναισθήματα (πλην θυμού), εάν πλύνουν πιάτα ή ράψουν
ή εάν αποφασίσουν να μείνουν σπίτι με τα παιδιά ενώ η σύντροφός τους εργάζεται.
Ένας άντρας, λοιπόν, που κάνει κι εκείνος αγώνα να αποβάλει το
αντρικό προνόμιο, που έχει ασπαστεί τη φεμινιστική πολιτική, είναι άξιος
σύμμαχος στον αγώνα και δεν είναι με κανένα τρόπο απειλή για το φεμινισμό.
Αντίθετα απειλή είναι η διείσδυση στο φεμινιστικό κίνημα μιας
γυναίκας που επιμένει στη σεξιστική σκέψη και συμπεριφορά
Η απειλή, ο εχθρός, είναι η σεξιστική σκέψη και συμπεριφορά.
Άρα φεμινισμός δεν είναι οι γυναίκες εναντίον των ανδρών,
αλλά όλες και όλοι μαζί εναντίον της πατριαρχίας.
Σέβη Στάικου
Πηγές: kamenasoutien.com
Fylopedia